Twoim problemem jest to, że powszechną NICOŚĆ mylisz z osobistą PUSTKĄ
LITERATURA wg SJP całokształt twórczości piśmienniczej danego narodu, epoki lub całej ludzkości, piśmiennictwo; w węższym znaczeniu: twórczość artystyczna obejmująca poezję, dramat i prozę; literatura piękna". Literatura to także twórczość przekazywana ustnie, np. podania i legendy, które stanowią zaczątek polskiej literatury były opowiadane i w ten sposób przechodziły z pokolenia na pokolenie. Ma nieprzypadkowo sformułowaną fabułę.
TEORIA LITERATURY – nauka o koncepcjach wyjaśniających czym jest literatura. nauka o literaturze zajmująca się badaniem , twórczości pisarzy, przebiegu oraz odbioru literackich. Inna nazwa- literaturoznawstwo
WYZNACZNIKI DELIMITACJI TEKSTU
1) Pojawianie się na początku i końcu tekstu wyrażeń czy zdań służących nawiązaniu lub rozwiązaniu kontaktu językowego;
- na początku – funkcja fatyczna; zwroty do adresata, apostrofy, powitania, prośby o uwagę;
- na końcu wypowiedzi – podziękowania za odbiór, pożegnania, zwroty zapowiadające koniec wypowiedzi.
2) Występowanie w początkowych i końcowych fragmentach testu wypowiedzeń metatekstowych odnoszących się do całego tekstu (tekst o sobie samym, np. we wstępie zapowiedź o czym będzie mowa, czasem komentarz na temat kompozycji, komentarz treści, określenie gatunku)
1) Istnienie ramy metatekstowej (np. zacznę od…, na początku
METODA – zost opracowana i jest wykorzystywana wielokrotnie; wie do jakiego celu zmierza. to sposób, z góry ustalone działanie prowadzące do osiągnięcia celu. Metoda- świadomie stosowany sposób postępowania mający prowadzić do osiągnięcia zamierzonego celu
METODOLOGIA -nauka o metodach badań naukowych stosowanych w danej dziedzinie wiedzy i o sposobach przeprowadzania analiz oraz oceniania wartości poznawczej poszczególnych dyscyplin naukowych.
FEMINIZM
Feminizm– metodologia badań literackich stworzona w w l. 70. XX wieku, związana z tzw. drugą falą feminizmu, stawiająca sobie za cel badanie literatury uwzględniające kobiece doświadczenie i sposób opisywania świata, poszukiwanie kobiecej obecności w tekstach literackich oraz stworzenie nowego języka opisu literatury, uwzględniającego kobiecy punkt widzenia. Krytyka feministyczna wykorzystuje w swoich badaniach teorie strukturalizmu, dekonstrukcjonizmu, psychoanalizy i badań kulturowych.
każda z jego wybitniejszych przedstawicielek tworzy własną postawę teoretyczną. Uporządkowaniem myśli feministycznej zajęła się po raz pierwszy Elaine Showalter w artykule Krytyka feministyczna na rozdrożu opublikowanym w 1981 r.
Arachnologia – metaforyczna idea procesu twórczego i styl krytyki feministycznej. Metafora tkania pajęczej sieci i kobiety-pisarki jako pajęczycy podkreślać miała silny związek pisarek z tkanymi przez nie tekstami, a także naznaczenie ich własną cielesnością. Zwraca się uwagę na właściwe twórczości kobiecej zacieranie ustanowionego przez mężczyzn dystansu między życiem codziennym i twórczym. Arachnologia- Styl krytyki feministycznej, odwołujący się polemicznie do idei hyfologii Rolanda Barthes'a (tekst jest Tkaniną, w której teksturze rozpada się i ginie autor) oraz do mitu o Arachne, przeciwstawionego mitowi o Ariadne. Pomysłodawczynią tego nurtu była Nancy K. Miller. Według Miller specyfika kobiecego pisarstwa opiera się na założeniu, że pisząca kobieta, podobnie jak Arachne, pozostawia w tworzonym przez siebie dziele wyraźne ślady swojego autorstwa, jest silnie obecna w tekście jako podmiotowość twórcza. Idea pisarki–pająka podkreśla również silny związek ciała z kobiecą twórczością, a także połączenie sfery twórczości ze sferą domowo–rodzinną
Ginokrytyka – odmiana krytyki feministycznej świadomie rezygnująca z rewizjonizmu na rzecz afirmatywnego badania specyficznych właściwości kobiecego pisarstwa, analizowania kobiecej tradycji pisarskiej i doświadczeń kobiecych.
Ginokrytyka- Nurt krytyki feministycznej, powstały w drugiej połowie tzw. drugiej fali feminizmu, rezygnujący z rewizjonizmu i jakiejkolwiek zależności od męskiej perspektywy i skupiający się na afirmatywnych badaniach kobiecego pisarstwa i kobiecych tradycji literackich. Jego celem była próba odkrycia specyfiki tworzonej przez kobiety literatury – czy kobiecość takich tekstów należy do ich właściwości wewnętrznych (a jeśli tak, to jakich) czy też jest tworzona w ramach odbioru, analizy tekstu. Termin ginokrytyka został wprowadzony przez Elaine Showalter.
§ FEMINIZM KŁADŁ NACISK NA ROZRÓŻNIENIE PŁCI:
1. BIOLOGICZNEJ (SEX);
2. SPOŁECZNO – KULTUROWEJ (GENDER);
§ Nasze miejsce w społeczeństwie nie powinno wynikać z naszej płci biologicznej;
§ Utarte stereotypy kulturowe i obowiązujące role społeczne zostały ukształtowane przez literaturę;
› Dlatego w II fali feminizmu, badaczki zajęły się ponownym odczytaniem najważniejszych tekstów kultury, które stanowiły kannon kultury, i które ukształtowały obowiązujące role społeczne. Ponowne odczytanie miało być interpretacją z perspektywy kobiety.
PSYCHOANALIZA
(od gr. "psyche", "dusza" i "analiza") – została zapoczątkowana na przełomie XIX i XX wieku przez wiedeńskiego lek Z Freuda. Psychoanaliza jest metodą poznania i leczenia człowieka, teorią psychoapatologii i teorią pozwalającą wyjaśnić różne zjawiska społeczne i kulturowe. W tym pierwszym klinicznym znaczeniu psychoanaliza odkrywa i bada nieświadome konflikty wewnętrzne, motywacje i znaczenie objawów. Dąży do modyfikacji systemu mechanizmów obronnych oraz integracji różnych części psychiki. Psychoanaliza zainspirowała rozwój innych szkół terapii, a sama współcześnie funkcjonuje jako dziedzina złożona z wielu nurtów myślenia.
ŚWIADOMOŚĆ, PRZEDŚWIADOMOŚĆ, NIEŚWIADOMOŚĆ Na podstawie doświadczeń, jakie dane mu było poczynić z pacjentami, Freud opracował topograficzny podział psyche ludzkiej, wyodrębniając:
- świadomość: treści świadome mogą dowolnie stanowić przedmiot uwagi, mogą tez być dowolnie z niej usuwane;
- przedświadomość: gromadzą się tutaj te treści psychiczne, które nie są momentalnie dostępne świadomości, można je jednak odkryć dzięki poszukiwaniu na zasadzie badania kontekstu i związków łączących inne, znane już świadomości treści, mogą się one też pojawić na zasadzie kojarzenia;
- nieświadomość: zgromadzone są tutaj te treści psychiczne, których nie można sobie uświadomić bezpośrednio, mimo podejmowanych w tym celu prób; aby treści nieświadome mogły znaleźć się w polu uwagi świadomości, indywiduum musi się odwołać do pomocy pewnych metod, znanych na przykład terapii psychoanalitycznej (np. analizy marzeń sennych, badania swobodnych skojarzeń) czy wywodzących się z hipnozy; nieświadomość stanowi system składający się przede wszystkim z treści wypartych.
Te trzy dziedziny życia psychicznego Freud powiązał z modelem trzech funkcji czy instancji, wyodrębniając:
- Id – nieświadomość- dziedzinę naturalnych popędów i instynktów; instynkty odziedziczone po zwierzętach
- Ego świadomość – nasza świadomość samego siebie. instancję zwróconą przede wszystkim w kierunku świadomości, odzwierciedlającą treści dane świadomemu postrzeganiu. Możemy je kontrolować.
- "Superego" nadświadomość – instancję obejmującą ideały i normy moralne. presja, której doświadczamy przez kulturę. Normy, zasady przez nią wpojone. Wewn.sumienie.
3 FAZY PSYCHOANALIZY: seksualność, zwrócenie uwagi na poszuk pragnień, lęk przed innymi właściwościami; faza selfu- samego siebie, interpretując nasze skojarzenia idą w kierunku naszych dośw.
Człowiek musi ograniczać swoje instynkty przez kulturę. 3 wyjścia:
Ulec instynktowi Wyprzeć się instynktów (konflikt id i superego) Przenieść popęd na inny obiekt.
Metoda badania tekstu liter. (met Bad psychoanalizy-cofanie się do daw kultur prymityw- totemizm)
1. Faza ID – dominacja nieświadomości – LIBIDO
Kompleks Edypa, tłumienie popędu.
- Drobiazgowość analizy
- Nie należy unikać kontekstu autobiograficznego – autor jest w tekście obecny
- Wszystko ma znaczenie dobór słów, znaków
2. Faza EGO
Tekst literacki to wyraz lęku człowieka. Człowiek pisze, tworzy, bo towarzyszy mu lęk. Jest tutaj analizowany tekst – język też ma znaczenie
3. Faza SELF-u – samego siebie
Analizowanie swojej psychiki poprzez cudzy tekst. Nasz sposób czytania, rozumienia tekstu mówi dużo o nas.
KRYTYKA PSYCHOANALIZY
JUNG wyróżni popęd twórczy
1. Freud miesza dwie dyscypliny – psychologię i sztukę.
2. Freud nie bada tekstu, a psychikę autora – nic to nie wnosi do analizy.
3. Nieścisłości: skoro pisarz, kiedy staje się chory psychicznie zaczyna pisać, to dlaczego niektórzy chorzy nie piszą?
4. Tekst traktuje jako obraz biografii autora – nie uwzględnia kontekstu historycznego.
5. Jung zarzucał Freudowi niedelikatność, wścibskość psychoanalizy, która ma polegać na odsłanianiu kłopotliwych prawd w zyciu ludzkim, prawd, które powinny zostać ukryty.
6. Psychoanaliza odsłania kłopotliwe prawdy o życiu człowieka – takie, które powinny być ukryte.
Jung –Fundamentem jego teorii jest pojęcie archetypu – dziedziczone wzorce zachowań.
Archetyp: - uniwersalny prawzór, powinien występować u wszystkich ludzi, niezależnie od kultury, jest wspólny
Symbol: - zmienia się w zależności od realiów kulturowych, znak ikoniczny.
Freud – Id; Jung - Superego
Krytycy psychoanalizy jako teorii naukowej twierdzą, że nie da się jej zweryfikować doświadczalnie, więc nie można jej zaliczyć do nauki, a jedynie do literatury, pseudonauki lub paranauki. Ponadto wielu autorów uważa, że Freud w wielu miejscach fałszował swoje obserwacje aby potwierdzały teorię, a w niektórych miejscach ocierał się o numerologię (np. przy interpretacji marzeń sennych).
Wiele szkół psychoanalizy definiuje się też nie jako nauka, lecz raczej rodzaj sztuki terapeutycznej, nie uzurpującej sobie miana nauki. Wpływ teorii Freuda na kulturę popularną i obecny w niej obraz psychologii jest prawdopodobnie większy niż na naukę
ARCHETYPY wg JUNGA – Uniwersal element kultury, pierwowzór zachowań, obyczajów, spójny wsz kulturom.
A) ANIMA/ANIMUS – dopełnienie, równowaga, mężczyzna – istota niepełna, dopóki nie odnajdzie pierwiastka żeńskiego. Matka – dopełnienie ojca i syna. Ojciec – dopełnienie matki i córki.
B) OSOBOWOŚĆ MANICZNA – odzwierciedla pozycję człowieka w hierarchii świata. Osobowość, która ma manę. Bóg, herosi, bogowie, czarodzieje.
C) ODRODZENIA – przekonanie, że życie nie kończy się po śmierci:
- metempsychoza – wymiana i ciała i duszy - reinkarnacja – wymiana ciała dusza ta sama - zmartwychwstanie – zachowanie ciała i duszy - odrodzenie właściwe – wymiana duszy, ciało to samo – opętanie - odrodzenie częściowe – ciało i duch ten sam ale zachodzi pewna zmiana – rytuały, chrzest.
FENOMENOLOGIA
Martin Heidegger, Husserl, Roman Ingarden, Max Scheler,
Fenomenologia – XX-wieczny kierunek filozoficzny, którego głównymi twórcami i reprezentantami są Edmund Husserl oraz Max Scheler (w dużej mierze niezależny od Husserla), a także wytworzona przez ten kierunek metoda badań filozoficznych, stosowana przez filozofów egzystencji.
Nazwa kierunku pochodzi od greckiego słowa phainomenon oznaczającego to, co się jawi. Fenomen-nadzwyczajne ważzne zjawisko; czł badając rzeczy przekszt je w fenom. Metoda fenomenologiczna polega na opisie i oglądzie tego, co bezpośrednio jest dane. Jest to metoda filozofowania, która odbiega od codziennych sposobów orientowania się w rzeczywistości. Postrzeg rzeczywistości przez zmysły rozum metafaz.
Husserl- dzieło lit jest rzeczą; Ingarden- dz l ma sens zanim nada mu je czł, można je pozn w spos emp i log.
intencjonalność, każda świad jest świad czegoś, co ozn, że nie istnieje św nie intencjonalna pusta. Husserl zapożyczył od swojego nauczyciela Franza Brentany. Według Brentany intencja jest relacją łączącą umysł, świadomość z treścią lub przedmiotem. Relacja intencjonalna składa się z dwóch członów: noezy i noematu. Noeza to akt świadomościowy, a noemat – przedmiot dany w tym akcie. Brentano przypisywał intencjonalność wszystkim stanom umysłowym. Husserl zauważył, że tak nie jest, niektóre stany nie są intencjonalne: np. ani nastrój, ani stan ducha nie są nakierowane na coś.
Fenomenologowie przejęli też od Brentany fascynację oczywistością. Fenomenologia zaczyna budować teorię od tego, co oczywiste. Sądy powinny być oczywiste, powinna je cechować "świetlista pewność". Husserl przejął od swojego nauczyciela ewidencjonalistyczną koncepcję prawdy. Według niego oczywistość właściwie rozumiana jest przeżyciem prawdy.
Wśród innych ważnych pojęć fenomenologii znajduje się analiza eidetyczna, czyli dążenie do uchwycenia istoty tego, co dane, ideacja, docieranie do istoty zjawisk, widzenie istotnościowe. W naoczności istotnościowej dana jest czysta istota zjawiska. Uchwycenie tej istoty nie musi być przeprowadzone na wielu przykładach, wystarczy nawet jeden lub tylko naoczność wyobrażeniowa (przykład wyobrażony).
Opis ejdetyczny – eidos – istota rzeczy – stara się odsłonić to, co w danym przedmiocie stanowi o jego esencji i nie jest uzależnione od zmiennej perspektywy poznawczej.
Redukcja transcendentalna – teorie sądy wykraczające poza poznanie rozumowe. Ideą fenomenologii jest wykluczenie transcendencji i całkowite poznanie rozumowe.
Roman Ingarden – Polak, uczeń Edmunda Husserla, dzieła: „O dziele literackim”, „O poznaniu dzieła literackiego”.
Niedookreślenie – wynika ona ze schematyczności dzieła tzn. że ma ono pewne miejsca niedookreślone, które wymagają od odbiorcy aktualizacji.
Konkretyzacja – wypełnienie przez indywidualnego czytelnika schematycznej struktury dzieła literackiego podczas aktu lektury. Musi być ona zgodna z intencją autora.
Redukcja transced. (Transc-to co wymyka się poznaniu rozumowemu) istotą red tr jest wykluczenie transcendencji i całkowite poznanie rozumowe.
Intencjonalność – każda świadomość jest świadomością czegoś, co oznacza, że nie istnieje świadomość nieintencjonalna, czyli pusta. Przedmioty są bytowo wobec świata niezależne.
Dwuwymiarowość dzieła literackiego: fazy i warstwy.
1. Fazowość dzieła – z każdym kolejnym słowem rozumiemy coraz więcej
2. Współwys...