Twoim problemem jest to, że powszechną NICOŚĆ mylisz z osobistą PUSTKĄ
Rozdział 5
Prawo morza
I. Wprowadzenie
§1.
Prawo morza to gałąź prawa międzynarodowego publicznego, zajmująca się
regulacją stref morskich i kompetencjami państw na tych strefach, a także jurysdykcją
państw na obszarach morskich oraz regulacją statusu prawnego obszarów wyłączonych
spod jurysdykcji państw. Prawo morza należy odróżnić od prawa morskiego, które, jako
część prawa wewnętrznego, reguluje kwestie dotyczące administracji strefami morskimi
pod jurysdykcją państwa, portami, redami, połowami w wyłącznej strefie
ekonomicznej, warunkami rejestracji statków, zatrudnieniem marynarzy itd.
Prawo morza pozostaje w dużej mierze prawem zwyczajowym. Pierwsza próba
konwencyjnego uregulowania prawa morza w czterech Konwencjach Genewskich z
1958 roku nie spotkała się z szerokim przyjęciem. Przygotowana w 1982 roku pod
auspicjami Narodów Zjednoczonych Konwencja o prawie morza (UNCLOS) w
znacznej mierze kodyfikowała istniejące normy zwyczajowe (m.in. przepisy dotyczące
morza terytorialnego, morza otwartego), ale również proponowała nowe rozwiązania
(wyłączna strefa ekonomiczna, ochrona środowiska morskiego, dno mórz i oceanów).
W chwili obecnej (kwiecień 2008) stroną UNCLOS pozostaje 155 państw. Prawo
morza jest również dziedziną, w której ogromne znaczenie odgrywają zasady słuszności
(
equity
).
§2.
Regulacja uprawnień władczych państw na obszarach morskich opiera się na
założeniu, że Ocean Światowy podzielony jest na strefy, a w każdej strefie uprawnienia
państw są skonstruowane są odmiennie. Obszary morskie, pod względem prawnym,
można podzielić na:
1/ Obszary wchodzące
w skład terytorium państwa
:
a/ morskie wody wewnętrzne
b/ morze terytorialne
2/ Obszary znajdujące się poza terytorium państwa, na których państwo może
wykonywać
ograniczoną jurysdykcję
(określone prawa suwerenne):
a/ strefa przyległa
b/ wyłączna strefa ekonomiczna
c/ szelf kontynentalny
3/ Obszary znajdujące się poza terytorium państwa,
nie podlegające jego jurysdykcji
:
a/ morze otwarte
b/ dno mórz i oceanów.
47
Uzależnienie jurysdykcji państw w danej przestrzeni od tego, do jakiej kategorii
zostanie ona zaliczona powoduje, że kluczowe znaczenie ma precyzyjne wyznaczenie
granic stref morskich.
§3.
Granice stref morskich wyznacza się w oparciu o tzw.
linie podstawowe
. Linią
podstawową jest linia najniższego stanu wody wzdłuż wybrzeża, oznaczona na mapach
o dużej skali uznanych oficjalnie przez państwo nadbrzeżne (por. art. 5 UNCLOS). W
przypadkach, gdy linia brzegowa jest urozmaicona, państwo może wyznaczyć tzw.
proste linie podstawowe. Przyjmuje się, że państwo może wyznaczyć proste linie
podstawowe w przypadku występowania na jego wybrzeżu:
a/
ujścia rzek
– jeśli rzeka wpada bezpośrednio do morza, linię podstawową stanowi
linia prosta poprowadzona w poprzek ujścia rzeki między punktami wytyczającymi to
ujście na jej brzegach przy najniższym stanie wody;
b/
wyspy
– jeśli są one położone w bliskości wybrzeża, wtedy można objąć liniami
podstawowymi (np. Lofoty), jeżeli wyspy leżą dalej od brzegu, mogą posiadać własne
morze terytorialne, o ile są zamieszkałe (np. Jan Mayen). Osuchy (obszary położone w
pobliżu wybrzeża, które są odsłaniane tylko podczas odpływu, czyli przy najniższym
poziomie morza) nie wpływają na przebieg linii podstawowej;
c/
zatoki
– jeżeli brzegi zatoki należą do jednego państwa, a odległość między punktami
wyznaczającymi naturalne wejście do zatoki przy najniższym stanie wody nie
przekracza 24 mil morskich, państwo nadbrzeżne może zamknąć zatokę za pomocą linii
podstawowej. Granica 24 mil morskich nie dotyczy tzw. zatok historycznych, które
mogą być szersze (np. Morze Białe, Zatoka Hudsona);
d/
porty
- za część wybrzeża uważa się wysunięte najdalej w morze stałe urządzenia
portowe stanowiące integralną część systemu portowego (ale nie redy, które – co do
zasady, należą do morza terytorialnego);
e/
kanały
– można zamknąć kanał (tzn. zaliczyć go w całości do morskich wód
wewnętrznych), ale jeżeli dotychczas przejście takim kanałem było otwarte dla statków
innych państw, to należy je zapewnić (przejście tranzytowe);
f/
cieśniny
– w przeciwieństwie do kanałów, nie można zaliczyć cieśniny do wód
wewnętrznych, jest to zawsze obszar morza terytorialnego państwa (państw)
nadbrzeżnego. Wyjątek można „zamknąć” cieśninę między wyspą a lądem, jeśli istnieje
możliwość żeglugi wokół wyspy;
g/
morza archipelagowe
– jest to szczególny przypadek morza ograniczonego wyspami
państwa archipelagowego – w tym wypadku proste linie podstawowe wyznaczane są
według zewnętrznych granic wysp wchodzących w skład archipelagu.
§4. Morskie wody wewnętrzne
rozciągają się od rzeczywistego brzegu lądu do
wytyczonych linii podstawowych i zaliczane są w całości do terytorium państwa
nadbrzeżnego. W pasie morskich wód wewnętrznych państwo ma więc pełną
jurysdykcję zarówno nad wodą, przestrzenią powietrzną, jak i dnem i podziemiem
morskim. Państwo nadbrzeżne reguluje dostęp do swoich wód wewnętrznych obcych
statków i okrętów, określa warunki ich przebywania na tych wodach, określa status
48
portów. Może zamknąć morskie wody wewnętrzne bez podania powodów. Na morskich
wodach wewnętrznych
nie obowiązuje prawo nieszkodliwego przepływu
.
Jedynym ograniczeniem jurysdykcji państwa nadbrzeżnego nad morskimi wodami
wewnętrznymi jest prawo przejścia tranzytowego szlakiem archipelagowym - jeżeli
przed wyznaczeniem granic morza archipelagowego istniał na tych wodach szlak
żeglowny, to państwo archipelagowe ma obowiązek udostępnić ten szlak dla dalszej
żeglugi i znosić wykorzystywanie go (ale wyłącznie wyznaczoną trasą).
§5.
Morze terytorialne
państwa nadbrzeżnego rozciąga się maksymalnie do 12 mil
morskich od linii podstawowej. Pas morza terytorialnego jest zaliczany do terytorium
państwa, a co za tym idzie podlega suwerennej władzy państwa nadbrzeżnego
(przestrzeń powietrzna nad morzem terytorialnym, samo morze, a także dno i podziemie
morskie). Państwo nadbrzeżne reguluje zatem w swym ustawodawstwie wszystkie
kwestie związane z uprawianiem żeglugi po morzu terytorialnym, z uwzględnieniem
norm prawa międzynarodowego, które przyznają statkom i okrętom innych państw
prawo nieszkodliwego przepływu
przez morze terytorialne państwa nadbrzeżnego.
Zgodnie z ustalonym zwyczajem, przepływ jest nieszkodliwy, dopóki nie narusza
pokoju, porządku publicznego lub bezpieczeństwa państwa nadbrzeżnego. Przepływ
powinien być
nieprzerwany i szybki
, obejmować może jednak zatrzymanie się i
zarzucenie kotwicy, ale tylko wówczas, gdy jest to związane ze zwyczajną żeglugą albo
jest konieczne z powodu siły wyższej lub niebezpieczeństwa, albo w celu udzielenia
pomocy ludziom, statkom morskim lub powietrznym, znajdującym się w
niebezpieczeństwie lub krytycznym położeniu. Przepływ obcego statku uważa się za
naruszający pokój, porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwa nadbrzeżnego,
jeżeli statek podejmuje na morzu terytorialnym jakiekolwiek z niżej wymienionych
działań, polegających na:
a) groźbie użycia siły lub użyciu siły przeciwko suwerenności państwa nadbrzeżnego,
jego terytorialnej integralności lub politycznej niezawisłości albo w jakikolwiek inny
sposób naruszający zasady prawa międzynarodowego zawarte w Karcie Narodów
Zjednoczonych;
b) manewrach lub ćwiczeniach z użyciem broni jakiegokolwiek rodzaju;
c) zbieraniu informacji na szkodę obronności lub bezpieczeństwa państwa
nadbrzeżnego;
d) propagandzie mającej na celu osłabienie obronności lub bezpieczeństwa państwa
nadbrzeżnego;
e) czynnościach, w wyniku których następuje start, lądowanie lub przyjęcie na pokład
jakiegokolwiek statku powietrznego;
f) czynnościach, w wyniku których następuje start, lądowanie lub przyjęcie na pokład
jakiegokolwiek urządzenia wojskowego;
g) przyjmowaniu na pokład lub wydawaniu jakichkolwiek towarów lub walut albo
przyjmowaniu bądź wysadzaniu ze statku jakichkolwiek osób z naruszeniem ustaw lub
innych przepisów celnych, skarbowych, imigracyjnych lub sanitarnych państwa
nadbrzeżnego;
h) umyślnym i poważnym zanieczyszczaniu, sprzecznym z niniejszą konwencją;
49
i) dokonywaniu jakichkolwiek połowów;
j) prowadzeniu działalności badawczej lub obserwacji hydrograficznych;
k) zakłócaniu funkcjonowania systemu łączności albo innych urządzeń lub instalacji
państwa nadbrzeżnego;
l) wszelkich innych działaniach niezwiązanych bezpośrednio z przepływem.
Państwo nadbrzeżne nie powinno przeszkadzać obcym statkom w wykonywaniu prawa
nieszkodliwego przepływu przez morze terytorialne. W szczególności nie może
nakładać opłat ani stosować przepisów dyskryminacyjnych. Może natomiast nakładać
opłaty na obce statki przepływające przez morze terytorialne za konkretne usługi
świadczone na rzecz tych statków (zarówno na obszarze morza terytorialnego jak i
morskich wód wewnętrznych).
Z prawa nieszkodliwego przepływu, obok statków handlowych, niehandlowych i
rządowych mogą korzystać również okręty wojenne i łodzie podwodne, jednakże pod
warunkiem uprzedniego powiadomienia o tym fakcie właściwych władz państwa
nadbrzeżnego. Ponadto łodzie podwodne mają obowiązek przepływania przez morze
terytorialne na powierzchni i z podniesioną banderą.
Statki znajdujące się na morzu terytorialnym państwa nadbrzeżnego podlegają jego
jurysdykcji administracyjnej, cywilnej i karnej, z zastrzeżeniem, że wykonując
jurysdykcję względem statków podnoszących obcą banderę państwo nadbrzeżne
uwzględnia interesy żeglugi, charakter statku oraz rodzaj przepływu. Oznacza to, że w
praktyce pełnej jurysdykcji państwa nadbrzeżnego podlegają statki podnoszące jego
banderę, a także nad statkami, które nie mają przynależności państwowej. Wobec
statków obcych, w przypadku jurysdykcji karnej państwo nie powinno wykonywać
jurysdykcji karnej na pokładzie obcego statku przepływającego przez morze
terytorialne, w celu aresztowania jakiejś osoby lub przeprowadzenia dochodzenia w
związku z jakimkolwiek przestępstwem popełnionym na pokładzie tego statku podczas
jego przepływu, z wyjątkiem następujących przypadków:
a) jeżeli skutki przestępstwa rozciągają się na państwo nadbrzeżne;
b) jeżeli przestępstwo jest tego rodzaju, że zakłóca spokój kraju lub porządek publiczny
na morzu terytorialnym;
c) jeżeli kapitan statku, przedstawiciel dyplomatyczny lub urzędnik konsularny państwa
bandery statku zwraca się do miejscowych organów z prośbą o pomoc; lub
d) jeżeli podjęcie takich działań jest konieczne do zwalczania nielegalnego handlu
narkotykami lub substancjami psychotropowymi.
Państwo nadbrzeżne może jednak wykonywać wszelkie czynności dochodzeniowe, jeśli
statek przepływa przez morze terytorialne po opuszczeniu jego wód wewnętrznych,
może również składać wizytę na każdym statku, który przepływa przez morze
terytorialne.
W zakresie jurysdykcji cywilnej państwo nadbrzeżne nie powinno zatrzymywać obcego
statku przepływającego przez morze terytorialne ani zmieniać jego kursu w celu
wykonania jurysdykcji cywilnej wobec osoby znajdującej się na pokładzie statku.
Państwo nadbrzeżne nie może prowadzić egzekucji ze statku ani dokonać jego zajęcia w
związku z jakimkolwiek postępowaniem cywilnym, chyba że chodzi wyłącznie o
50
zobowiązania podjęte przez statek lub zobowiązania, za które statek ten stał się
odpowiedzialny podczas jego przepływu przez wody państwa nadbrzeżnego, lub w celu
dokonania tego przepływu.
§6.
Zewnętrzna granica morza terytorialnego stanowi zewnętrzną granicę morskiego
terytorium państwa. Poza tą granicą leży
strefa przyległa
,
pas wód rozciągający się do
24 mil morskich od linii podstawowej. W strefie przyległej państwo nadbrzeżne może
wykonywać kontrolę konieczną do:
a) zapobiegania naruszaniu jego ustaw i innych przepisów celnych, skarbowych,
imigracyjnych lub sanitarnych na jego terytorium lub morzu terytorialnym;
b) karania naruszeń takich ustaw i innych przepisów, dokonanych na jego terytorium
lub morzu terytorialnym.
Jurysdykcja państwa nadbrzeżnego ma więc charakter funkcjonalny, w pozostałym
zakresie obszar strefy przyległej objęty jest reżimem analogicznym do reżimu
obowiązującego na wyłącznej strefie ekonomicznej.
§7. Wyłączna strefa ekonomiczna
(WSE)
jest to obszar znajdujący się poza granicami
morza terytorialnego i przylegający do tego morza, który podlega specjalnemu
reżimowi, zgodnie z którym prawa i jurysdykcja państwa nadbrzeżnego oraz prawa i
wolności innych państw regulowane są przez prawo międzynarodowe. WSE rozciąga
się maksymalnie do 200 mil morskich od linii podstawowej. WSE, podobnie jak strefa
przyległa, nie obejmuje dna i podziemia morskiego pod strefą, ani przestrzeni
powietrznej ponad nią.
Na obszarze WSE państwu nadbrzeżnemu przysługują:
a) suwerenne prawa w celu badania, eksploatacji i ochrony zasobów naturalnych,
zarówno żywych, jak i nieożywionych, wód morskich pokrywających dno, a także dna
morskiego i jego podziemia oraz w celu gospodarowania tymi zasobami, jak również w
odniesieniu do innych przedsięwzięć w zakresie gospodarczego badania i eksploatacji
strefy, takich jak wytwarzanie energii poprzez wykorzystanie wody, prądów i wiatrów;
b) jurysdykcję w odniesieniu do budowania i wykorzystywania sztucznych wysp,
instalacji i konstrukcji, prowadzenia badań naukowych morza oraz ochrony i
zachowania środowiska morskiego.
Wszystkie państwa, zarówno nadbrzeżne, jak i śródlądowe, korzystają w wyłącznej
strefie ekonomicznej z wolności żeglugi i przelotu, układania podmorskich kabli i
rurociągów oraz innych, zgodnych z prawem międzynarodowym, sposobów korzystania
z morza, jakie wiążą się z tymi wolnościami w związku z używaniem statków morskich
i powietrznych oraz podmorskich kabli i rurociągów. W przypadku wykonywania
prawa układania podmorskich kabli i rurociągów państwo prawo to wykonujące musi
jednak ustalić przebieg instalacji z państwem nadbrzeżnym w taki sposób, by nie
naruszać praw państwa do korzystania ze swojej WSE.
§8. Szelf kontynentalny
państwa nadbrzeżnego obejmuje dno morskie i podziemie
obszarów podmorskich, które rozciągają się poza jego morzem terytorialnym na całej
długości naturalnego przedłużenia jego terytorium lądowego aż do zewnętrznej
krawędzi obrzeża kontynentalnego albo na odległość 200 mil morskich od linii
51