Twoim problemem jest to, że powszechną NICOŚĆ mylisz z osobistą PUSTKĄ
Teresa Ewa Olearczyk
S
IEROCTWO
I
OSAMOTNIENIE
P
EDAGOGICZNE
PROBLEMY
KRYZYSU
WSPÓŁCZESNEJ
RODZINY
Wydawnictwo WAM
Wyższa Szkoła Filozofi czno-Pedagogiczna Ignatianum
Kraków 2007
© Wyższa Szkoła Filozofi czno-Pedagogiczna
Ignatianum, 2007
31-501 Kraków, ul. Kopernika 26
Projekt okładki
Lesław Sławiński – PHOTO DESIGN
ISBN 978-83-7505-074-5 (WAM)
ISBN
978-83-89631-86-2 (Ignatianum)
WYDAWNICTWO WAM
ul. Kopernika 26 • 31-501 KRAKÓW
tel. 012 62 93 200 • fax 012 42 95 003
e-mail: wam@wydawnictwowam.pl
DZIAŁ HANDLOWY
tel. 012 62 93 254-256
fax 012 430 32 10
e-mail: handel@wydawnictwowam.pl
Zapraszamy do naszej KSIĘGARNI INTERNETOWEJ
http://WydawnictwoWAM.pl
tel. 012 62 93 260
tel. / fax 012 62 93 261
Drukarnia Wydawnictwa WAM
ul. Kopernika 26 • 31-501 Kraków
Spis treści
Wstęp
9
C
ZĘŚĆ
PIERWSZA
Współczesne teorie z zakresu problematyki rodziny oraz sieroctwa
Rozdział pierwszy
Rodzina jako podstawowa wartość świata społecznego
17
1. Interdyscyplinarny charakter fenomenu rodziny
18
2.Współczesna typologia rodziny
22
2.1.Rodzinapełna
25
2.2.Rodzinaniepełna
25
2.3. Rodzina samotnej matki
26
2.4.Rodzinazrekonstruowana
27
2.5. Rodzina nieformalna – kohabitacja, konkubinaty
27
3.Trwałość i nierozerwalność małżeństwa warunkiem
życia rodziny i bezpieczeństwa potomstwa
28
3.1.Nierozerwalność małżeństwa – jej znaczenie
dlatrwałości rodziny
3.2.Znaczeniereligijności dla trwałości rodziny
33
3.3.Czynnikiwarunkujące trwałość małżeństwa
w świetle badań
37
3.4. Dezorganizacja rodziny a poczucie osamotnienia
40
4.Znaczenieśrodowiska rodzinnego dla emocjonalnego
ispołecznego rozwoju dziecka
43
4.1. Uprzywilejowana wychowawcza i edukacyjna
funkcjarodziny
44
4.2. Rodzina miejscem duchowego rozwoju dziecka
47
5. Genetyczna przynależność do rodziców, a tożsamość
osobowadziecka
50
Podsumowanie
53
35
6
S
IEROCTWO
I
OSAMOTNIENIE
Rozdział drugi
Stan i kondycja współczesnej rodziny
55
2. Uwarunkowania zmian ról małżeńskich a problem
osamotnieniaisieroctwa
67
3. Rodzicielstwo zastępcze jako kompensacja niewydolności
wychowawczejrodzinynaturalnej
71
4. Osamotnienie dziecka jako skutek różnych form przemocy
wrodzinie
Podsumowanie
83
Rozdział trzeci
Osamotnienie i poczucie sieroctwa dzieci i młodzieży
93
1.Podłoże kształtowania się poczucia osamotnienia
93
2. Osamotnienie – jako element towarzyszący sieroctwu
96
3. Uwarunkowania poczucia osamotnienia
98
4. Sieroctwo i jego rodzaje
102
4.1. Sieroctwo naturalne pełne i półsieroctwo
102
4.2. Sieroctwo emocjonalne – duchowe
103
4.3.Sieroctwospołeczne
105
4.4.Sieroctwomigracyjne
108
4.5.Sieroctwodecyzyjne
109
4.6. Sieroctwo jako stan ducha
111
4.7. Sieroctwo utajone – dzieci ulicy
111
4.8. Nowy rodzaj sieroctwa – brak identyfikacji
z własną płcią
113
Podsumowanie
113
C
ZĘŚĆ
DRUGA
Osamotnienie i sieroctwo w świetle badań
Rozdział czwarty
Metodologia badań własnych
119
1. Przedmiot badań
119
2. Cele badań
120
3. Problemy badawcze
122
4. Zmienne i wskaźniki
124
5. Metody, techniki i narzędzia badań
126
6.Terenbadań
129
7. Charakterystyka socjologiczna badanych
129
8. Organizacja i przebieg badań
132
1. Ogólny mechanizm przemian
56
89
Spis treści
7
Rozdział piąty
Przyczyny powstawania syndromu
poczucia osamotnienia i sieroctwa w rodzinie
135
1. Ogólna struktura rodzin badanej młodzieży
137
2. Status społeczny badanej młodzieży
138
2.1.Wykształcenie ojców badanej młodzieży
140
2.2. Sytuacja ekonomiczna rodzin badanej młodzieży
141
2.3.Źródła utrzymania badanych rodzin
143
2.4. Atmosfera wychowawcza w badanych rodzinach
144
3. Czynniki wpływające na funkcjonowanie rodziny
146
4. Obraz rodziny w percepcji badanej młodzieży
149
5. Uwarunkowania poczucia osamotnienia i sieroctwa
152
5.1. Czynniki o charakterze biologicznym
153
5.2. Czynniki o charakterze socjologicznym
154
5.3. Czynniki o charakterze psychologicznym
154
5.4. Czynniki o charakterze komunikacyjnym –
interakcjonistyczne
155
5.5. Czynniki o charakterze ekonomicznym
156
5.6. Czynniki o charakterze decyzyjnym
157
5.7. Czynniki o charakterze emocjonalnym
158
5.7.1.Więzi emocjonalne w badanych rodzinach
159
5.7.2.Poczucieosamotnienia
161
5.7.3.Identyfikacjazbliskimi
164
5.7.4.Dominujący styl wychowania w badanych
rodzinach
165
5.7.5.Chłód uczuciowy
166
Podsumowanie
168
Rozdział szósty
Nieprawidłowe funkcjonowanie rodziny prowadzące
do wychowawczego i życiowego wyalienowania dziecka
171
1.Niewydolność wychowawcza rodziny i jej implikacje
174
2. Niemoc wychowawcza rodziny
180
3.Niechęć wychowawcza
185
4.Próżnia wychowawcza
189
5.Nieobecność wychowawcza rodziców
193
6.Nieobecność ojca w rodzinie
194
7. Osamotnienie towarzyszące sieroctwu społecznemu
198
8. Zachowania destrukcyjne młodzieży wynikające
z poczucia osamotnienia
200
Podsumowanie
201