Twoim problemem jest to, że powszechną NICOŚĆ mylisz z osobistą PUSTKĄ
Polityka społeczna to system idei oraz działań zmierzających do polepszenia całokształtu warunków życiowych ludności.
Polityka społeczna ma na celu zaspokajać potrzeby jednostek i społeczeństwa poprzez:
1) działania opiekuńcze, polegające na wyrównywaniu określonego społecznie standardu życiowego różnych
kategorii osób,
2) działania prognostyczno-planistyczne – na rzecz kompleksowych i perspektywicznych rozwiązań problemów rozwoju społecznego.
Celem polityki społecznej jest tworzenie takich warunków życia oraz stosunków międzyludzkich, które
w sposób możliwe optymalny sprzyjać będą rozwojowi społeczeństwa.
Polityka społeczna jako dyscyplina naukowa: naukowa teoria oraz określenie metodologii i metod
badawczych, zajmujących się zagadnieniami potrzeb materialnych i duchowych człowieka oraz grup społecznych na określonym etapie rozwojowym państwa, z uwzględnieniem także geofizycznych i kulturowych uwarunkowań.
Polityka społeczna jako nauka jest zobowiązana do badania, we współdziałaniu z innymi dziedzinami nauki,
warunków bytu i pracy społeczeństwa m.in. pod kątem ustalenia ich wpływu na rozwój gospodarczy oraz
zapobiegania lub ograniczania zagrożeń związanych z tym rozwojem.
Polityka społeczna jako działalność praktyczna: działalność państwa i organizacji społecznych w dziedzinie
kształtowania warunków bytu i pracy, zmierzających do optymalnego zaspokojenia indywidualnych
i społecznych potrzeb.
Polityka społeczna jako działalność praktyczna jej podmiotów zmierza do najbardziej efektywnego
wykorzystania środków materialnych w celu podniesienia poziomu życia ludności oraz rozbudowy
urządzeń socjalnych, zakładając stałe polepszanie i stymulowanie korzystnych zmian w zakresie
wszechstronnego zaspokajania potrzeb indywidualnych i społecznych.
Zakres przedmiotowy polityki społecznej obejmuje:
1) sferę pracy - niesie człowiekowi najwięcej zagrożeń, a zarazem daje szansę samorealizacji,
2) sferę dobrobytu - zawiera obok materialnego poziomu życia, odpowiedniej ilości i jakości dóbr i usług, takie
komponenty, jak czas wolny, zdrowie, środowisko,
3) sferę kultury społecznej- zbiór naczelnych wartości, którym polityka społeczna powinna służyć,
4) sferę ładu społecznego - organizacja życia społecznego, instytucjonalne ramy, w których przebiega życie
człowieka, stosunki w skali mikro, mezo i makro, ustrój gospodarczy, polityczny i społeczny.
Do podstawowych dziedzin polityki społecznej należy polityka:
1) ludnościowa i rodzinna,
2) polityka w dziedzinie zatrudnienia,
3) mieszkaniowa,
4) ochrony zdrowia,
5) oświatowa,
6) kulturalna,
7) zabezpieczenia społecznego,
8) ochrony środowiska naturalnego,
9) prewencji i zwalczenia zjawisk patologii społecznej.
Uwarunkowania polityki społecznej:
1. Uwarunkowania wewnętrzne:
1) Ustrojowo – polityczne – stopień centralizacji i decentralizacji państwa, stan instytucji demokratycznych,
ranga polityki społecznej w polityce państwa, relacje pomiędzy polityką społeczną a polityką gospodarczą, itp.
2) Materialne:
a) ekonomiczne – poziom osiągniętego rozwoju gospodarczego, stopa i struktura wzrostu gospodarczego,
sytuacja na rynku pracy,
b) infrastrukturalne – dostępność i jakość dostarczanych usług społecznych, sytuacja mieszkaniowa
społeczeństwa, stan infrastruktury komunikacyjnej,
c) ekologiczne.
3) ZwiÄ…zane z czynnikiem ludzkim:
a) demograficzne – stan i struktura wieku ludności,
b) społeczne – struktura społeczna, wykształcenie i kwalifikacje, charakter dominujących strategii życiowych,
przedsiębiorczość i aktywność obywatelska.
4) Wynikające z zastanego (realizowanego) modelu polityki społecznej.
2. Uwarunkowania zewnętrzne – wyzwania wynikające z uczestnictwa w światowym systemie
ekonomicznym, zobowiązania wynikające z udziałem w ponadnarodowych organizacjach, itp.
Polityka gospodarcza:
• świadome oddziaływanie władz państwowych na gospodarkę narodową – na jej dynamikę, strukturę
i funkcjonowanie, na stosunki ekonomiczne państwa oraz jego relacje gospodarcze z zagranicą,
• świadoma i celowa działalność państwa polegająca na kształtowaniu, na podstawie praw ekonomicznych,
racjonalnego przebiegu procesów społecznoekonomicznych.
Cele polityki gospodarczej ze względu na jej charakter:
1) generalne: zapewnienie suwerenności, zapewnienie sprawiedliwości, zapewnienie postępu społecznego,
zapewnienie ochrony praw człowieka,
2) ekonomiczne: wzrost gospodarczy i związane z nim dążenie do dobrobytu, rozwój przedsiębiorczości, wzrost
udziału każdego państwa w międzynarodowym podziale pracy, restrukturyzacja gospodarki i jej dostosowanie się do aktualnych potrzeb, zapewnienie równowagi wewnętrznej (budżetowej) i zewnętrznej (wymiany
z zagranicÄ…),
3) społeczne: sprawiedliwy podział dochodów i pełne zatrudnienie, wyrównywanie szans w dostępie do
rezultatów działalności gospodarczej i społecznej, zapobieganie wykluczeniu i reintegracja osób wykluczonych,
zapewnienie ochrony zdrowia i zabezpieczenia na wypadek innych ryzyk socjalnych,
4) ekologiczne: ochrona istniejących zasobów środowiska w ramach tzw. zrównoważonego rozwoju,
rekultywacja obszarów zniszczonych,
5) obronno-militarne – zapewnienie bezpieczeństwa, wzmacnianie potencjału obronnego, z tworzenie rezerw
na potrzeby obronno-militarne.
Polityka gospodarcza zajmuje się praktycznym zastosowaniem praw ujawnionych przez ekonomię do osiągnięcia za
pomocą racjonalnego gospodarowania celów określonych przez państwo, a w jej zakresie realizowane są cele
społeczne tzn.:
1) sprawiedliwy podział dochodu: redystrybucja dochodu i ograniczenie nadmiernych nierówności w podziel
produktu społecznego,
2) gwarancje (pełnego) zatrudnienia,
3) wyrównanie szans wszystkich obywateli w zdobywaniu wykształcenia, uzyskania pracy i płacy odpowiadającej
kwalifikacjom, awansu zawodowego,
4) zapewnienie minimum standardu życiowego (tzw. minimum socjalnego),
5) zwalczanie nędzy i przeciwdziałanie rozwarstwieniu społeczeństwa,
6) zapewnienie ochrony zdrowia,
7) zabezpieczenie społeczne.
Modele polityki społecznej
W literaturze przedmiotu występują różne klasyfikacje modeli polityki społecznej. Gösta
Esping-Andersen wyróżnia trzy modele polityki społecznej: liberalny (liberal), konserwatywnokorporacyjny
(conservative-corporatist) i socjaldemokratyczny (socialdemocratic). W każdym z tych modeli odmienna jest rola państwa, rynku i organizacji pozarządowych.
Model liberalny Rola jednostki
Podstawą stabilizacji społeczno-gospodarczej jest samodzielne zaspokajanie potrzeb
przez obywateli. W modelu liberalnym podmiotem, który w pierwszej kolejności
odpowiedzialny jest zarówno za powstanie jak i rozwiązywanie problemów społecznych,
jest jednostka. Problemy społeczne powinny być rozwiązywane poprzez konkurencję na wolnym rynku, przy pomocy rodziny i organizacji charytatywnych. Każdy obywatel jest więc podmiotem i przedmiotem samodzielnie realizowanej polityki społecznej. Właśnie na indywidualnego obywatela spada zasadnicza odpowiedzialność za rozwiązywanie kwestii socjalnych. W myśl poglądów doktryny liberalnej ułatwienie, z jakiego może w tej mierze korzystać, stanowią prywatne instytucje ubezpieczeniowe na zasadach komercyjnych. Na drugim miejscu liberałowie wymieniają najbardziej
naturalną strukturę powołaną do rozwiązywania
ewidentna utrata zdolności działania przez jednostkę i rodzinę otwiera pole działania dla
organizacji pozarzÄ…dowych.
Rola rynku
Rynek prywatny jest jednym z dwóch naturalnych kanałów właściwego zaspokajania potrzeb
obywateli. Wolny rynek uważany jest za najlepszy mechanizm gwarantujący sprawiedliwy,
uzależniony od indywidualnego wysiłku podział dóbr. Poziom zaspokojenia potrzeb zależy od
indywidualnych starań i od osiągniętej na rynku wydajności.
Rola państwa
W związku z założeniem, że zdecydowana większość społeczeństwa jest w stanie poradzić sobie samodzielnie z zapewnieniem odpowiedniego poziomu podstawowych potrzeb, państwo nawet, jeśli interweniuje, zostawia zawsze dużo miejsca dla inicjatyw prywatnych, a często stymuluje ich rozwój i je wspomaga. Państwo stymuluje rynek prywatny zarówno pasywnie- poprzez gwarantowanie jedynie poziomu minimum, jak i aktywnie poprzez subsydiowanie prywatnych programów, świadczeń i usług (np. w postaci ulg podatkowych). Skrajni liberałowie empiryczni, którzy uważają mechanizmy rynkowe za maksymalizujące ogólny dobrobyt, dopuszczają ograniczoną interwencję państwa w sprawy socjalne, jeżeli celem polityki społecznej będzie np. łagodzenie problemu ubóstwa. Państwo za pośrednictwem własnych służb socjalnych i zasiłków pomaga w ostateczności tym, który sami nie potrafią sobie pomóc. Polityka społeczna państwa ma charakter marginalny. Istotnymi podmiotami świadczącymi usługi socjalne są podmioty niepaństwowe działające na zasadach non-profit oraz komercyjne.
Realizacja polityki społecznej
W modelu tym preferuje siÄ™ selektywne programy socjalne kierowane do grup
społecznych o najniższych dochodach, a jednocześnie promuje się samozaradność
obywateli. Model liberalny opiera się na założeniu, ze obowiązkowe ubezpieczenia społeczne, uzupełnione powszechną służbą zdrowia i zasiłkami rodzinnymi gwarantują wszystkim obywatelom pewne minimum dochodu, niezbędne do utrzymania się i zaspokojenie podstawowych potrzeb.
Polityka społeczna może wkroczyć jedynie wtedy, gdy zawiodą dwa podstawowe kanały
właściwego zaspokajania potrzeb indywidualnych: rodzina i rynek prywatny i może mieć jedynie charakter doraźny. Głównym zadaniem polityki społecznej jest łagodzenie biedy. Rozbudowa państwowej polityki społecznej jest nie tylko niepotrzebna (bo ludzie sobie bez niej poradzą), ale niesie za sobą negatywne skutki, takie jak np. spadek motywacji do pracy, spadek wydajności pracy, lenistwo, osłabienie odpowiedzialności i przezorności obywateli, itp.
Źródłem pomocy nie jest obowiązek, lecz dobra wola państwa i obywateli. Uprawnienia
do świadczeń wiążą się opłacaniem składek z reguły w prywatnych instytucjach
ubezpieczeniowych. W modelu liberalnym dominują świadczenia pieniężne, głównie
zasiłki pomocy społecznej, usługi socjalne świadczone są z reguły przez podmioty
prywatne. Wysokość świadczeń jest umiarkowana, dostęp do nich ograniczony,
a korzystanie z nich połączone jest z obniżeniem statusu.
System świadczeń i usług gwarantuje jedynie minimalny standard zaspokojenia potrzeb,
ludzie, którzy chcą zaspokajać potrzeby na wyższym poziomie muszą korzystać z oferty
rynkowej. W modelu tym dominuje solidarność na zasadach wzajemności, rozumiana jako
mechanizm zależy od istnienia indywidualnego interesu we wzajemnym pomaganiu sobie. Ludzie pomagają przede wszystkim tym, którzy ich wspomagają. Wyklucza się ze społeczności tych, którzy nie dołożyli się do zgromadzonego funduszu ryzyka, albo pozwala się im należeć do grupy na gorszych warunkach niż gdyby płacili składki. Redystrybucja dokonywania za pomocą polityki społecznej ma głównie charakter wertykalny: od bogatych do biednych, ale jej rozmiar jest stosunkowo niewielki. System podatkowy konieczny do sfinansowania polityki społecznej opiera się na niskich
podatkach i słabej progresji podatkowej.
Przykłady państw: USA, Kanada, Australia, Wielka Brytania.
Model motywacyjny2 Rola jednostki
W modelu tym jednostka jest w pierwszej kolejności odpowiedzialna za występowanie problemów społecznych. Powinna ona samodzielnie podejmować aktywność zmierzającą do rozwiązywania własnych problemów, ale jako element społeczeństwa ma prawo do wsparcia ze strony państwa. Rodzina i grupy sąsiedzkie stanowią uzupełnienie w sferze zabezpieczenia naglących, doraźnych potrzeb najbliższych. Jednostka nie ma dużej swobody w wyborze sposobu zaspokojenia potrzeb, ponieważ jeżeli pracuje podlega
obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym.
Rola rynku
W modelu tym dopuszcza się możliwość o wiele szerszej ingerencji państwa w sprawy socjalne niż w modelu liberalnym. Programy socjalne powinny jednak jak najmniej zakłócać mechanizm funkcjonowania gospodarki rynkowej i w możliwie jak największy sposób służyć rozwojowi gospodarczemu.
Rola państwa
Odpowiedzialność za zaspokajanie podstawowych potrzeb obywateli przejmuje państwo zmuszając wszystkich obywateli pracujących do obowiązkowego uczestnictwa
w ubezpieczeniach społecznych zorganizowanych i prowadzonych przez władze
publiczne. Państwo gwarantuje podstawowe bezpieczeństwo socjalne, a zadania z tego
zakresu (pomocy społecznej) realizują organizacje pozarządowe. Państwo nie jest ani
monopolistą ani biernym obserwatorem w zakresie pomocy społecznej, ponieważ podejmuje w tym zakresie współpracę z innymi podmiotami.
Realizacja polityki społecznej
W modelu motywacyjnym polityka społeczna państwa jest niezbędnym elementem ładu
ekonomicznego i politycznego, ponieważ podnosi wydajność i umacnia przywiązanie do pracy, poprawia kwalifikacje pracowników, pozwala na utrzymanie pokoju społecznego oraz niezbędnej równowagi między pracą i kapitałem. Zajmuje się ona przede wszystkim kształtowaniem motywacyjnych i równoważących stosunków społecznych, łagodząc różne zakłócenia i destrukcyjne nastroje. Jej narzędziem są instytucje samorządów, odpowiednio ułożone
stosunki przemysłowe oraz inne instytucje życia społecznego: Kościół, stowarzyszenia i inne
organizacje społeczne.2
Model ten literaturze nazywany jest także konserwatywno-korporacyjnym, służebnym, wydajnościowym lub socjalna gospodarka rynkowa.
Celem są przede wszystkim zdrowi i wykształceni pracownicy, a dopiero pośrednio
i w drugiej kolejności zdrowi i wykształceni obywatele – stąd duże znaczenie
przypisywane technice ubezpieczeniowej, za pomocą, której możliwe jest stosunkowo
wierne odzwierciedlanie statusu społecznego danej osoby, jej zasług i wydajności.
Programy socjalne są traktowane jako ważny dodatek do gospodarki, pełniąc wobec niej
rolę służebną. Zakłada się, że pomoc ma być wsparciem i motywacją do działania.
Potrzeby ludzkie powinny być zaspokajane przede wszystkim zgodnie z kryterium stażu
pracy, zasług i wydajności. Świadczenia społeczne nie wynikają z faktu zamieszkania czy obywatelstwa, lecz przysługują tym, którzy wykonują pracę. System świadczeń socjalnych
konstruowany jest w taki sposób, aby nie zmniejszać motywacji obywateli w kierunku wysiłku na rzecz samodzielnego zabezpieczenia podstaw egzystencjalnych oraz przezorności w razie wystąpienia ryzyka
socjalnego.
Zakres świadczeń oraz ich jakość zależą od poziomu wydajności pracy mierzonej
wynagrodzeniem. Prawo do pomocy i wysokość świadczeń jest silnie uzależnione od statusu danej osoby na rynku pracy. Świadczenia przysługują przede wszystkim osobom ubezpieczonym, a same ubezpieczenia są obowiązkowe i mają powszechny charakter podmiotowy i przedmiotowy (tzn. obejmują wszystkich pracujących obywateli i ich rodziny oraz wszystkie typowe zdarzenia losowe, których wstąpienie może spowodować utratę dochodu lub pojawieni się nowych
potrzeb). Ubezpieczenia prywatne i dodatkowe
Przykłady państw: Niemcy, Austria, Francja.
Model instytucjonalno-redystrybucyjny3
Rola jednostki
W modelu tym zakłada się, iż spora część obywateli nie jest w stanie zapewnić sobie samodzielnie odpowiedniego poziomu dobrobytu i bezpieczeństwa socjalnego. Odpowiedzialność za dobrobyt
i bezpieczeństwo socjalne obywateli ponosi przede wszystkim społeczeństwo, ponieważ
ani rodzina, ani rynek prywatny nie są w stanie zagwarantować każdemu zaspokojenie
potrzeb na dostatecznym poziomie.
Rola rynku
Zwolennicy tego modelu są przeświadczeni, że mechanizmy rynkowe nie dają gwarancji zaspokojenia przez wszystkich obywateli ważnych ze społecznego punktu widzenia potrzeb na pożądanym poziomie.
W modelu tym wskazuje się na niedoskonałości rynku tzw. negatywne efekty zewnętrzne jego
funkcjonowania. Ponieważ mechanizmy rynkowe ze swej strony nie są w stanie same
zagwarantować bezpieczeństwa socjalnego, stąd potrzebna jest korekta podziału
dochodu narodowego przez państwo i jego aktywna polityka społeczna.
Rola państwa
Państwo jest w tym modelu gwarantem bezpieczeństwa socjalnego obywateli. W procesie zaspokajania wszystkich ważnych potrzeb mechanizmy rynkowe muszą być zastąpione przez planowane działania państwowe. Władze publiczne powinny stworzyć system gwarantujący każdemu
zaspokojenie jego ważnych potrzeb.
Realizacja polityki społecznej
W modelu tym polityka społeczna stanowi integralną instytucję w ramach danego społeczeństwa.
Sprzyja ona rozwojowi gospodarki i jest wręcz niezbędna dla jej prawidłowego rozwoju. Celem są przede wszystkim zdrowi wykształceni obywatele, a dopiero pośrednio – zdrowi
i wykształceni pracownicy.
Polityka społeczna obejmuje wszystkich obywateli. Prawa socjalne wynikają z faktu
obywatelstwa lub zamieszkania w danym kraju. Polityka społeczna zajmuje się redystrybucją
dochodów i gwarantuje dostęp do świadczeń i usług oparty na kryterium potrzeb,
niezależnie od funkcjonowania rynku i wkładu własnego jednostki.
W modelu instytucjonalnym solidarność ma charakter braterski, opierając się na silnych więziach społecznych i kolektywnym charakterze systemu pomocy - ludzie pomagają sobie, ponieważ są równymi członkami tej samej wspólnoty. Wspólnotę bazową stanowią tu wszyscy obywatele, a właściwie wszyscy mieszkańcy danego kraju. Prawo do pomocy jest niezależne od przynależności do danej grupy i ma uniwersalny charakter.
W modelu tym dużą rolę odgrywają świadczenia zaopatrzeniowe, czyli świadczenia
i usługi o charakterze uniwersalnym, dostępne w zasadzie bezwarunkowo dla wszystkich
obywateli (mieszkańców). Duży nacisk kładzie się na rozwój usług socjalnych. Publiczne usługi
socjalne obejmują wszystkie ważne obszary życia. Standard zaspokojenia potrzeb gwarantowanych przez politykę społeczną nie odbiega od standardu normalnego dla klas średnich.
Model socjaldemokratyczny wyróżnia państwowy system finansowania i świadczenia usług społecznych, natomiast wykorzystanie organizacji pozarządowych w realizacji świadczeń i usług jest zdecydowanie ograniczone. Ograniczenie znaczenia podmiotów prywatnych (zarówno
komercyjnych jak i non profit) w zaspokajaniu ważnych potrzeb społecznych wynika
z powszechnego dostępu do publicznych świadczeń i usług socjalnych oraz wysokiego
standardu zaspokajania potrzeb, gwarantowanych przez programy publiczne.
Redystrybucja dokonywana za pomocą polityki społecznej ma charakter wertykalny, a jej
celem jest wyrównanie poziomu zaspokojenia ważnych potrzeb przez wszystkich obywateli
(mieszkańców). ...