Twoim problemem jest to, że powszechną NICOŚĆ mylisz z osobistą PUSTKĄ
1. SOCJOLOGIA JAKO NAUKA:
1. przedmiot socjologii
Socjologia to nauka o społeczeństwie.
Według Szepańskiego przedmiotem badań socjologii są zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi(struktury, zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach, wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, siły skupiające i rozbijające, zmiany i przekształcenia). Socjologia rozwija dwie teorie:
I teoria
- struktur społecznych, zwana teorią grup społecznych lub teorią makrostruktur i mikrostruktur społecznych;
II teoria- teoria zmian, procesów przemian zachodzących w grupach i zbiorowościach
Według Szczurkiewicza socjologia jest nauką zajmującą się badaniem rozwoju współżycia społecznego i jego materialnych i niematerialnych wytworów, form oraz czynników warunkujących zmienność lub niezmienność tych form i wytworów oraz badaniem osobników ludzkich o tyle, o ile są oni zdeterminowani przez życie.
Czynniki współżycia społecznego:
-przyrodnicze - biologiczne, geograficzne, demograficzne;
-ekonomiczne- praca i jej warunki, organizacja, środki i narzędzia przacy;
-kulturowe- kultura duchowa i wytwory zaspokajające materialne potrzeby człowieka.
Funkcje socjologii:
*teoretyczna- opisuje i wyjaśnia badany przez siebie przedmiot zainteresowań. Wyraża się w orientacji metodologicznej w aspekcie genetycznym, strukturalnym i funkcjonalnym;
*praktyczna- wrażana jest podfunkcją diagnostyczną (dostarcza praktykom wiedzy o danej rzeczywistości),
prognostyczną (wiedza o następstwach działania) i
socjotechniczną (do formułowania zaleceń, reguł praktykom, politykom, menedżerom).
2. początki i rozwój socjologii:
W kształtowaniu się nauki wyróżnia się dwa etapy:
-etap przednaukowy- formowanie się socjologii opartej
-etap naukowy- rozpoczął się z formalnym powstaniem socjologii
Etap przednaukowy:
Platon('państwo') i Arystoteles ("Polityka") zajmowali się problematyką państwa i prawa, mechanizmami zdobywania i sprawowania władzy;
Seneka (stoicy)-problematyka etyczna.
Św. Augustyn- koncepcja społ. Oparta na doczesnych i nadprzyrodzonych wartościach;
Św. Tomasz z Akwinu- społ. Składa się z ludzi modlących, wojujących i panujących;
Niccolo Machiavelli- "Książe", świecka teoria państwa;
Tchomas Mourus-"Utopia" założenia nowożytnego socjalizmu utopijnego.
Etap naukowy:
* COMTE- twórca socjologii, "Kurs filozofii pozytywnej", przedmiotem badań jest społeczeństwo stanowiące zharmonizowaną całość i składające się z elementarnych cząstek zwanych rodzinami; obserwacja eksperyment, metoda porównawcza, analiza historyczna;
*LE PLAY-grupy społeczne, głównie klasa robotnicza
*SPENCER-"Zasady socjologii", zadaniem s. jest opis wyjaśnienie, zrozumienie;
*SZKOŁA EKOLOGICZNA-człowiek jest częścią przyrody
*PARETO-teoria krążenia elit wyjaśniająca nierówności społecznych; proces dziejów to zmiana elit rządzących;
*DURKHEIM-s. jako nauka o faktach społecznych
*TONNIES- wyróżniał dwa typy i więzi zbiorowości- wspólnota i społeczeństwo; pokrewieństwo i sąsiedztwo;
*SIMMEL- s. powinna badać formy życia społecznego;
*WEBER- przedmiotem badań są działania społeczne, czynności zorientowane na zachowania się ludzi.
3. socjologia polska:
*SKUPIŃSKI- ojciec s. polskiej; zajmował się społecznymi uwarunkowaniami jednostki ludzkiej i jej natury; praca i dążenie do wiedzy za główne normy życia społecznego;
*GUMPLOWICZ- nawiązywał do walki ras, konfliktu społecznego, funkcji państwa jako organizacji panowania jednej grupy nad drugą;
*LIMANOWSKI- idee socjalistyczne, demokracja i historia myśli społecznej;
*KELLES-KRAUZ- idee socjalistyczno-demokratyczne, ruchy rewolucyjne;
*PETRAŻYCKI-prawo to ważny czynnik determinujący życie społeczne;
*MALINOWSKI- kultura życia w społeczności;
*ZNANIECKI- twórca s. jako dyscypliny akademickiej; humanistyczna socjologia indukcyjna; zjawiska społ. oparte są na podstawach ludzkich, ich wartościach. Przedmiotem s. są 4 systemy
(czynny, stosunki społ., osobowość i grupa społ.),metoda autobiograficzna oparta na pamiętnikach;
*KRZYWICKI- wiedza socjologiczna: obejmująca społ. wczesnych epok i współczesne społ. polskie.
*GRABSKI- socjologia wsi jako agronomia społ.
*BUJAK- obraz wsi polskiej i stosunki społ. zachodzące na wsi;
*CHAŁASIŃSKI- autobiografia, problemy wsi i chłopstwa, robotników, inteligencji, wychowania kultury narodu;
*SZCZURKIEWICZ- logiczne i metodologiczne słabości koncepcji socjologicznych;
*OSOWSKI- problematyka narodu, struktur społ., formy życia, estetyka;
*OSOWSKA- moralność, normy etyczne;
*SZCZEPAŃSKI- twórca I podręcznika po wojnie, historia socjologii, wpływ urbanizacji na człowieka człowiek i naród.
4. teoria socjologiczna a praktyka:
Postawy praktyki:
~ subiektywne wartościowanie rzeczywistości zgodne z własną postawą;
~ aktualistyczna perspektywa- dostrzeganie tego, co najsilniej rysuje się w danej chwili;
~ przesadny optymizm- zasłania możliwości głębszego przewidywania
~ monizm przyczynowy i myślowy- dostrzeganie jednej podstawowej przyczyny w interpretowaniu zjawisk, brak jakichkolwiek powiązań;
~ wieloznaczność terminów;
~ rutyniarstwo w działaniu- autonomizacja działań.
Postawy teoretyka, nauki:
~ ścisłe i obiektywne ujmowanie zjawisk;
~ unikanie subiektywnych wartości oraz stronienie od sympatii i apatii;
~ transaktualna postawa, niezależna od aktualnych prądów i zainteresowań społ- politycznych;
~ jednoznaczna terminologia;
~ chłodne i czujne obserwowanie badanej rzeczywist.
Znajomość teorii w praktyce pomaga człowiekowi w racjonalnym orientowaniu się w problemach społeczno-ekonomicznych. Trafniejsza diagnoza rzeczywistości,
wybranie właściwych środków, przewidywanie następstw.
2. WSPÓŁCZESNE ORIENTACJE SOCJOLOGICZNE
a)teoria funkcjonalistyczna:
Przedstawiciele funkcjonalizmu ujmowali społeczeństwo jako system, całość składającą się z powiązanych wzajemnie elementów, podsystemów. Systemy i jego elementy pełnią w stosunku do siebie odpowiednie funkcje. Istotne funkcje w systemie pełnią instytucje kontroli, usuwające wartości i normy wywołujące napięcia. Wymogiem systemu jest istnienie instytucji socjalizujących, wychowujących, kontrolujących.
Teoria modernizacji- jej zadaniem jest wyjaśnianie zjawiska nierówności społ., koniecznego do funkcjonowania ciągłości społeczeństwa.
b) teoria konfliktu:
teoria konfliktu jest normalnym stanem każdego społ. Konflikt społeczny pełni pozytywne funkcje, prowadząc do postępowych zmian społeczeństwa. Wynika on z organizacji społeczeństw, ich gospodarki, polityki i kultury. Konflikt może prowadzić do zmiany całego systemu społecznego. Między danymi grupami konflikty pełnią funkcje równoważące i stabilizujące. Konflikt zewnętrzny lub zagrożenie zew. sprzyjają integracji wewnątrzgrupowej, są więc dla grupy funkcjonalne.
c) teoria wymiany społecznej:
Teoria wymiany społecznej nawiązuje do tradycji behawioryzmu- do zachowań ludzkich. Społeczeństwo ujmowane jest tu jako sieć międzyludzkich wzajemnych oddziaływań, interakcji. Zachowanie pojedynczego człowieka tłumaczone jest jako wyuczona reakcja na zachowania innych ludzi, kierowana do maksymalizacji nagród, zysków i minimalizacji kar, kosztów. Życie społ. to rynek ekonomiczny, na którym dokonują się transakcje, w toku których ludzie wymieniają między sobą wartości nagradzające i karzące. Teoria wymiany społ. wyjaśniana jest przez zasady instrumentalnego uczenia się.
d) teoria działania społecznego:
Działanie ludzkie skupia wartości subiektywne oraz Oczekiwania interpretacyjne adresatów działania. Działania społeczne skierowane są ku innym ludziom, mają wymiar instrumentalny. Inne działania to zachowania kierujące się dążeniem do celu bez względu na koszty; działania emocjonalne i tradycyjne. Jednostka sama decyduje o tym, czy chce być emocjonalnie zaangażowana czy obojętna. Wszystkie decyzje musi podejmować sama.
e) socjologia humanistyczna:
Założenia socjologii humanistycznej(analitycznej, rozumianej):
-zachowania mają aspekt subiektywny- ich sens dla zbiorowości;
-zachowania odbywają się w sytuacji społecznej- jak są określane przez ludzi;
-badanie postaw ludzi na podstawie udzielanych odpowiedzi jest zawodne;
-rozpoznanie postaw realistycznych ludzi może nastąpić
poprzez wczucie się badacza w ich sytuację;
-metodą pozwalającą rozpoznać postawy realistyczne jest
metoda dokumentów osobistych i obserwacja uczestnicząca
3. STRUKTURY SPOŁECZNE
a) społeczeństwo:
Społeczeństwo(ZNANIECKI)- to kompleks grup współ- istniejących i krzyżujących się, podporządkowanych jednej grupie dominującej. Jest wielką zbiorowością terytorialną stanowiącą układ zamknięty, posiadającą własne cechy odrębności, dostępne badaniom empirycznym i historycz. struktura społeczna- to układ relacji między elementami społeczeństwa- status, rola, organizacja, grupy, instytucje. Według SZCZEPAŃSKKIEGO to sposób ułożenia i przyporządkowanie sobie członków, instytucji, grup oraz elementów tej grupy.
Pięć ocen struktury społecznej:
1.jako składnik życia społecznego;
2.ujmowanie jej poprzez zróżnicowanie klas czy środo wiska jest dowodem na to, jak wielką role odgrywają stosunki międzyludzkie;
3.głębsze wniknięcie w system tych stosunków możliwe dzięki porównaniu przeciwnych sobie lub różnych
aspektów SS w danym okresie historycznym;
4.wyjaśnienie różnic i ich przyczyn wpływa na rozszerzenie wiedzy w tym zakresie;
5.SS wpływa na występujące w społ. ideologie i pro-
gramy społeczne.
Podział społeczeństwa wg OSOWSKIEGO:
-dychotomiczny- podział dwudzielny, bogaci-biedni, dobrzy-źli;
-gradacji prostej- ilościowe kryteria podziału społ., wykształcenie;
-gradacja syntetyczna- ilościowe mierniki połączone z wartościami jakościowymi, szlachetne pochodzenie.
Według Charles'a Mills'a społeczeństwo jest tak zróżnicowane, że tworzy specyficzne ugrupowania społeczne klasy, warstwy.
Wyróżnił 4 układy uwarstwienia: zawodowy, klasowy, prestiżu, władzy.
Klasa społeczna- zbiór ludzi, których łączy wspólnota pewnego losu.
Grupa społeczna- tożsamość społeczno- gospodarcza.
Struktura społeczno- zawodowa- to pojęcie używane w statystyce ludności, ekonomii i socjologii. Jej częścią składową jest kategoria społeczno- zawodowa. Polega na wyróżnieniu i wydzieleniu kategorii społeczno-zawodowych jako podstawowych części składowych społeczeństwa.
Podział zawodów wg Lipset'a i Bendix'a:
1.pracownisy fizyczni;
2.pracownicy umysłowi;
3.rolnicy.
Warner wyróżnił 6 zawodów społeczności lokalnej:
-profesjonaliści i właściciele,
-kupcy hurtowi i detaliczni,
-urzędnicy,
-wykwalifikowani robotnicy,
-półwykwalifikowani robotnicy,
-niewykwalikowani robotnicy.
b) zbiory społeczne:
Podstawą istnienia społ. i grup społ. jest człowiek. Zbiory ludzkie dzielą się na proste zbiory i zbiorowości społeczne.
Proste zbiory- to zbiory ludzi wydzielone w sensie dystrybutywnym w praktyce życia społ. ze względu na jakąś
wspólną cechę lub cechy, które są niezależne od ludzi.
Dzielą się na:
Zbiorowisko społeczne- to zbiór ludzi przebywających na określonym terytorium, możliwa jest bezpośrednia styczność osobników.
Kategoria społeczna- zbiór ludzi wydzielony w
sensie dystrybutywnym w praktyce życia społ. ze
względu na określone cechy demograficzne i zawodowe. Nie ma więzi społecznej.
Podział kategorii społecznej:
- płci
- stanu cywilnego
- wieku
- wykształcenia
- zawodu
- pokrewieństwa.
Typy psychospołeczne- zbiory ludzi wydzielonych w praktyce życia społ. ze względu na wykazywane przez te osoby właściwości i dyspozycje psychiczne, które oceniane są pozytywnie lub negatywnie od przeciętnych wzorów społecznych.
c) zbiorowości społeczne:
Są to zbiory ludzi, w których pomiędzy członkami za-
chodzą więzi społeczne, wzajemne oddziaływanie.
Podstawą ich istnienia są grupy społeczne.
Zbiorowości o podobnych zachowaniach:
zbiegowisko- przelotne skupienie od kilku do kilku-
dziesięciu osób zainteresowanych jednym zdarzeniem.
Mogą wystąpić postawy i skłonności do wspólnego
działania, do zamienienia w tłum;
tłum- przelotne zgromadzenie kilkuset osób. Wy-
stępują więzi społeczne. Nie posiada norm organizacyjnych i moralnych. Czynniki kształtujące tłum:
gniew, zemsta, krzywda, pęd do zdobyczy. Potrzebny
jest przywódca. Zjawisko dezindywidualności.
Rodzaje tłumu:
- agresywny- atakujący jednostkę, grupy społ. i instytucje społeczno-polityczne , ekonomiczne
- uciekający, ogarnięty paniką- np. katastrofa żywiołowa
- nabywający, rabujący- w czasie kryzysów gosp., głodu
- demonstrujący- w celu potępienia, pogardy i protestu lub pochwały
publiczność- społeczna całość, nieograniczona ilościowo. Publiczność zebrana- zainteresowanie tym samym przedmiotem. Publiczność rozproszona- brak bezpośredniej styczności, np. słuchacze tej samej stacji radiowej.
d) grupa społeczna:
To zbiór ludzi, obejmujący co najmniej trzy osoby i wykazujący w swoim współżyciu jakąś organizację społeczną.
Organizacja społeczna grupy-to zespół normatywnie wyznaczonych i sankcjonowanych stosunków społecznych.
Wyznaczniki grupy:
- co najmniej troje członków
- odrębność od innych grup świadomość "my"
- symbole, terytorium, idee
- zadanie i cele grupy
- organizacja grupy utożsamiana z jej strukturą-
pozycja, rola, władza, wzory działania, formy kontroli.
Para nie może być grupą społeczną, ponieważ nie ma tu wpływu osoby trzeciej. Układ stosunków w grupie:
Każda grupa aby trwać i rozwijać się musi posiadać więzi powodujące jej wewnętrzną spójność. Więź społeczna to całość stosunków, połączeń i zależności łączących ludzi w trwałe zbiorowości społeczne.
Między ludźmi powstają więzi osobiste i rzeczowe. Z więziami związek mają wzory społeczne. Więź społeczna to zespół norm określających te właściwości, które winien realizować każdy osobnik danej grupy(styczność przestrzenna, psychiczna, społeczna)
Rola społeczna-aktywny wzór zachowania jakiego oczekuje grupa od jednostki.
W grupie istnieje system kontroli społecznej:
- zwyczaje-ustalone przez grupę;
- obyczaje
- moralność-ocena zachowania człowieka w kategor-
jach dobra i zła
- religia-sankcje ponadnaturalne;
- prawo-zobowiązanie wobec kogoś.
Rodzaje grup społecznych:
- małe- kilka-kilkadziesiąt osób, przywództwo
- duże
- pierwotne- małe zbiorowości, więź społeczno-
psychiczna, emocjonalna;
- wtórne- zbiorowości osób zaangażowane do uzy-
skania odpowiednich celów, organizacje zawodowe,
polityczne;
hobbistyczne, gangi.
e) małe grupy społ.-rodzina, krąg sąsiedzki:
- formalne- celowe, zamierzone, zespoły pracownicze
- nieformalne- spntaniczne, tworzone pod wpływem
działania różnych motywów, grupy koleżeńskie,
Rodzina-to grupa złożona z osób połączonych więziami małżeństwa, rodzicielstwa, pokrewieństwa, powinowactwa lub adopcji. Jest to grupa pierwotna mała. Zanik przywództwa, jest wyraźny podział pokoleniowy oraz intymność stosunków. Silna spójność wewnętrzna. Jest podstawową grupą społeczną, w której młody człowiek zdobywa pierwszą wiedzę o życiu społecznym. Powstaje dzięki małżeństwu-warunek konieczny.
Są dwa rodzaje więzi:
- małżeńska
- między dziećmi a rodzicami(pokrewieństwa).
Pokrewieństwo może być rzeczywiste i zastępcze. Więź powinowactwa- małżeństwo innych swych krewnych, np. szwagier, teść, zięć. Pokrewieństwo może zachodzić w linii wstępnej(rodzice, dziadkowie, pradziadkowie) oraz w linii zstępnej(rodzice, dzieci, wnuki). Obie występują w linii prostej. W linii bocznej występują ciotki, wujkowie, kuzynowie.
Rodziny dzielą się na:
poligamiczne(poliandria i poliginia),
monogamiczne.
Są małżeństwa:
endogamiczne- z tej samej grupy,
egzogamiczne.
Uwzględniając liczbę członków wyróżnia się rodziny:
małe(nuklearne- 2 pokolenia)
duże(wielkie- min 3 pokolenia)
Ze względu na sposób dziedziczenia pozycji społecznej wyróżnia się rodzinę:
patrylinearną (po ojcu)
matrylinearną (po matce).
Ze względu na hierarchię prestiżu i władzy wyróżnia się rodziny:
patriarchalne.
matriarchalne
egalitarne(mąż i żona mają równe prawa).
Ze względu na fakt zamieszkiwania małżeństwa wyróżnia się rodziny:
matrylokalne (w domu matki panny młodej)
patrylokalne (w domu ojca pana młodego).
Podział rodzin ze względu na kryterium typu społeczności lokalnej:
rodzina miejska- bardziej zróżnicowana struktura zawodowa, wyższy poziom wykształcenia, istnienie
tzw. czasu wolnego,
rodzina wiejska- bardziej tradycyjna i zwarta, związek z gospodarstwem.
Ze względu na kryteria ekonomiczno-społeczno-kulturowe wyróżnia się rodziny:
robotnicze,
chłopskie,
inteligenckie,
chłopsko-robotniczą,
drobnokapitalistyczną.
Funkcje rodziny:
materialno - ekonomiczna,
opiekuńczo- zabezpieczająca
prokreacyjna- ciągłość biologiczna
seksualna
legalizacyjno- kontrolna- sprawowanie kontroli postępowania, prawna, obyczajowa, moralna, religijna;
socjalizacyjna- przygotowanie dzieci do samodzielnego pełnienia ról społecznych
stratyfikacyjna- zdeterminowanie pozycji społecznej członków w strukturze społecznej;
kulturalna
rekreacyjno- towarzyska
emocjonalno- ekspresyjna- zaspokojenie emocjonalnych potrzeb, potrzeba wyrażania osobowości jednostek.
W rodzinach mogą występować zjawiska patologiczne przejawiające się w konfliktach, napięciach , kryzysach.
Konflikty są starciem wywołanym rozbieżnościami postaw, celów, sposobów działania. Napięcie to trwały konflikt.
Krąg sąsiedzki- tworzą go zamieszkałe w pobliżu siebie
rodziny. Musi między nimi zaistnieć jakaś więź społeczna,
wynikająca ze wzajemnej identyfikacji oraz z bardziej lub
mniej zażyłego obcowania. Można wyróżnić sąsiedztwo
rodzin i sąsiedztwo jednostek.
Sąsiedztwo społeczne rodzin wiejskich:
- przewaga więzi rzeczowej i ekonomicznej,
- znacząca więź rekreacyjno- towarzyska i
kulturalna,
- pogłębiona więź emocjonalna, uczuciowa
- nieformalna kontrola społeczna i stosunki
sąsiedzkie.
Sąsiedztwo społeczne rodzin miejskich:
- selektywność społeczna,
- słabnie bliskość społeczna.
f) społeczność lokalna przykładem grupy średniej:
Społeczność lokalna- to zbiorowość społeczna zamieszkująca określone terytorium, na którym członkowie rozwijają aktywność społeczno-gospodarczą. Kształtują one silnie lokalne więzi społeczne oraz różne formy lokalnego życia zbiorowego opartego na podobieństwie sytuacji, wspólnych norm i działań, celów i wartości. Społeczność lokalna charakteryzuje się strukturą ról i pozycji hierarchicznie ze sobą splecionych. Podstawowe własności:
-członków łączy więź na podłożu zamieszkania tego samego
terytorium o geograficznie określonych granicach
-bezpośrednia styczność mieszkańców
-zbiór najważniejszych inicjatyw regulujących codzienne
zachowania
-określona pozycja jednostki
-zasada odrębności.
Podstawowym warunkiem powstania społ. lokalnej jest terytorium. Szczególnym rodzajem takiej społeczności o podłożu terytorialnym jest gmina.
g) duże grupy społeczne:
NARÓD-to grupa osób ludzi historycznie uformowanych na określonym etapie rozwoju elementów etnicznych, posiadająca zwarte terytorium, swoistą kulturę, gospodarkę i organizację polityczną. Jest zbiorowością stanowiącą zamknięcie łańcucha rozwojowego. Przesłanki i powstania N.:
-ekonomiczne-gospodarka towarowo-pieniężna,
-przemiany społeczno-polityczne- feudalizm à kapitalizm
-środowisko geograficzne- terytorium
-idea ojczyzny
Czynniki narodotwórcze:
Ø język-warunek konieczny, ale wspólnota językowa nie jest koniecznym atrybutem narodu;
Ø państwo
Ø gospodarka- stosunki i współzależności ekonomicz.
Ø elementy społeczno- kulturowe;
Ø świadomość narodowa- składają się na nią: przekonania, wartości, oceny. Wyraża się w niej poczucie wspólnoty i solidarności z określonym narodem oraz
towarzyszące mu poczucie odrębności wobec innych państw;
Ø charakter narodowy- właściwości psychiczne, osobowościowe, polityczne, kulturowe, nawyki.
Stereotypy- względnie ustalone schematy przedstawiania sobie osób, sytuacji i grup społecznych. Ułatwiają nam obcowanie społeczne, ale jednocześnie deformują obraz
rzeczywistości społecznej, upraszczają go i prowadzą do niesprawiedliwych ocen i do sytuacji konfliktowych
MNIEJSZOŚCI NARODOWE-to grupa etniczna, która żyje w narodzie mającym inną większość etniczną. Zachowują odrębność obyczajów, języka, dążeń i aspiracji. W Polsce mniejszości narodowe stanowią 1,5% społeczeństwa Ukraińcy, Białorusini, Litwini, Żydzi, Cyganie, Czesi, Słowianie i Niemcy.
INTELIGENCJA- to zbiorowość społ., posiadająca podstawowe cechy warstwy społecznej, obejmująca ludzi, u których w działalności zawodowej przeważa element pracy umysłowej, ludzi pełniących specyficzne funkcje, wymagające określonych kwalifikacji. Jest ona silnie zróżnicowana wewnętrznie, dzieli się na kategorie społeczno-zawodowe, społeczno-ekonomiczne, społeczno-polityczne.
Funkcje inteligencji:...