Twoim problemem jest to, że powszechną NICOŚĆ mylisz z osobistą PUSTKĄ
Koncepcje społeczno-ekonomiczne Platona
Starożytni Grecy (Hellenowie) mieli największy wpływ na kulturę antyczną. Nie stworzyli oni jednolitego państwa, wyznawali politeizm – wiara w wielu bogów. V w p.n.e. oraz IV w p.n.e. to wiek klasyczny – najwyższy rozwój kultury helleńskiej. Powstają wielkie systemy filozoficzne (głównie literatury, architektury itp.) nie były to jeszcze systemy ekonomiczne – zagadnienia ekonomiczne rozpatrywano na marginesie innych rozważań filozoficznych, etycznych, teologicznych. Chodziło o wypracowanie pewnej normy, zasad postępowania w sprawach gospodarczych – zgodnych z zasadami etyki. Dlatego mówimy, że w starożytności myśl ekonomiczna miała charakter normatywny. Jednym z myślicieli w starożytnej Grecji był Platon V-IV w p.n.e. posługiwał się metodą dedukcji jako metody rozumowania. Polega ona na tym, ze z przyjętych z góry założeń wyprowadził wnioski szczegółowe – „od ogółu do szczegółu”. Platon był arystokratą, stworzył Akademię Platońską, która istniała aż do VI w p.n.e.. Napisał dużo prac, poruszał problemy ekonomiczne. Podkreśla, że naturalna nierówność między ludźmi oznacza zróżnicowane uzdolnienia jakie posiadają ludzie. Każdy powinien robić to, do czego ma uzdolnienia, z takiego rozumowania wprowadził potrzebę podziału pracy w działalności gospodarczej wg zawodów. Wiążę możliwość specjalizacji zawodowej w większych skupiskach ludzkich. W ten sposób dostrzega zależność podziału pracy od pojemności rynku, drugiej przesłanki istnienia podziału pracy doszukiwał się Platon w wielostronności potrzeb ludzkich. Nie przyjmował on jednak konieczności wymiany, a odnosił się do niej wręcz nieufnie i oddawał ją w ręce cudzoziemców. Niedoceniał też istnienia instytucji pieniądza, w którym dostrzegał miernik i znak wartości. Z problematyką pieniądza połączył zagadnienia etyczne z powodu przekonania, że złoto i srebro ludzi demoralizuje. Zalecał bicie pieniędzy z metali nieszlachetnych, chodziło mu o stworzenie antybodźca do gromadzenia skarbu i bogacenia się. Wszelkie pożyczki na procent też winny być zakazane. Zakazany winien być również przywóz artykułów zbytku oraz wywóz żywności. W filozofii Platona występuje przewaga państwa nad jednostka.
Poglądy społeczno-ekonomiczne Arystotelesa.
Starożytni Grecy (Hellenowie) mieli największy wpływ na kulturę antyczną. Nie stworzyli oni jednolitego państwa, wyznawali politeizm – wiara w wielu bogów. V w p.n.e. oraz IV w p.n.e. to wiek klasyczny – najwyższy rozwój kultury helleńskiej. Powstają wielkie systemy filozoficzne (głównie literatury, architektury itp.) nie były to jeszcze systemy ekonomiczne – zagadnienia ekonomiczne rozpatrywano na marginesie innych rozważań filozoficznych, etycznych, teologicznych. Chodziło o wypracowanie pewnej normy, zasad postępowania w sprawach gospodarczych – zgodnych z zasadami etyki. Dlatego mówimy, że w starożytności myśl ekonomiczna miała charakter normatywny. Arystoteles jeden z myślicieli w starożytnej Grecji był Arystoteles XV w p.n.e. posługiwał się metodą indukcji, tzn. na podstawie faktów szczegółowych wyprowadza się wnioski ogólne, czyli „od ogółu do szczegółu”. Arystoteles – filozof największy uczony starożytności. Swoim rozumem ogarnął całość ówczesnej wiedzy. Uczeń Platona, a nauczyciel Aleksandra Macedońskiego (największego wodza czasów). Według Arystotelesa najwyższym dobrem każdego człowieka jest szczęście. Na pierwszym miejscu stawia dobra duchowe - dobra materialne stanowią tylko środek do osiągnięcia celów etycznych, dlatego problemy ekonomiczne stanowią tylko część etyki.
U Arystotelesa nie występuje przewaga państwa nad jednostka, jego zdaniem samo państwo jest wynikiem naturalnych skłonności ludzi, które władza państwowa powinna uszanować. Wszystkie naturalne skłonności człowieka nie mogą być złe i powinny znaleźć możliwość praktycznej oceny realizacji. Za podstawowe prawo naturalne każdego człowieka Arystoteles uznał prawo do życia społecznego, którego treścią są:
- prawo do wolności politycznej,
- prawo do założenia rodziny,
- prawo do własności prywatnej.
Własność prywatna została uznana za niezmienny i wieczny tryb własności. Stwarza ona wg Arystotelesa wyższą wydajność pracy, daje wyższą gwarancję pokoju i zgody, oraz zapewnia większa troskę o rozwój. Z powyższych względów Arystoteles przeciwny jest własności wspólnej. Doceniając znaczenie zróżnicowania majątkowego opowiadał się za rozbudową i umocnieniem klasy średniej. Była to zasada umiarkowana. Opowiadał się za średnim typem wolności.
Rozróżniał dwa typy gospodarki:
- naturalną,
- towarową.
Gospodarka naturalna (domowa) nazywana przez niego ekonomia miał na celu zaspokojenie potrzeb bez osiągania zysków. Osiągane tu bogactwo miało formę naturalną, ponieważ polegało na przyswajaniu dóbr przyrody (rolnictwo, myślistwo, rybactwo).
Gospodarka towarowa – nastawia się na zarobek (zysk), jej celem staje się zdobywanie bogactwa w postaci pieniężnej. Działalność skierowana na osiąganie bogactwa pieniężnego, uznał on za niezgodną z naturą ponieważ opiera się na wyzysku i przywłaszczeniu części dóbr innych ludzi. Arystoteles potępia wielki handel uprawiany dla zysku pieniężnego. Aprobuje handel drobny, który służąc wymianie dóbr jest zgodny z naturą.
Na podstawie obserwacji podziału pracy i wymiany Arystoteles dochodzi do rozróżnienia dwóch własności towaru: użytkowej i wymiennej.
Każda rzecz w jego przekonaniu może być użyta w dwojaki sposób: do zaspokajania potrzeby i do wymiany.
Idee społeczno-ekonomiczne św. Augustyna.
(345-430n.e): „O państwie Bożym” - dzieło. Praca człowieka zbliża do Boga. Rzemiosło- handel- nie jest godne człowieka Bożego. Praca na roli jest najbliższa Bogu. Praca jako sztuka. Jeśli bogactwo pochodzi z pracy, to się nie sprzeciwia nakazom Bożym. Komu dano więcej, powinien służyć otoczeniu. Odnosił się do religii tej dość sceptycznie. Pierwotnie wyznawał manicheizm ze skrajnym dualizmem dobra i zła. Szybko odkrył braki tej doktryny i przerzucił się na sceptycyzm akademicki. Później nastąpił powrót do filozofii w duchu Platona. Po nawróceniu się- przejście od doktryn pogańskich do chrześcijańskich.
Źródłem filozofii Augustyna była filozofia Platona:
-Platoński idealizm w metafizyce
-absolutyzm w teorii poznania
-uznanie odrębności ducha
-dualizm życia doskonałego i ziemskiego.
AUGUSTIANIZM - kierunek filozof.-teolog. nawiązujący do koncepcji św. Augustyna z Hippony (354-430). Był oficjalną doktryną chrześcijańską przed tomizmem.
Cała filozofia św. Augustyna była ześrodkowana w Bogu, jedynym bycie absolutnym i doskonałym. Wobec Niego świat doczesny traci znaczenie. Bez Boga nie można ani działać, ani poznawać, ani istnieć. Potrzebne jest oświecenie, aby poznać prawdę. Potrzebna jest łaska, aby czynić dobrze i być Zbawionym. W całej przyrodzie nic dziać się nie może bez udziału sił nadprzyrodzonych, czyli Opatrzności, ponieważ Bóg jest nie tylko bytem wiecznym i przyczyną świata, ale także kierownikiem świata i jego Sędzią. Augustianizm zakładał, że człowiek, ma swe niejasne, dramatyczne miejsce między aniołami i zwierzętami, jest dualistyczny (rozdarty między dobrem i złem). Człowiek powinien poznać Boga i swoją duszę (medytacja, refleksja), jednak może to uczynić tylko dzięki łasce Bożej (dar Iluminacji), asceza; (wiara dramatyczna). Św. Augustyn "Wyznania" (ok. 400 r.) Absolut - pojęcie filozoficzne oznaczające byt najwyższy, doskonały, idealny i nieograniczony czymkolwiek, istniejący sam z siebie (Summa Esencia).Asceza - skrajna postawa polegająca na wyrzeczeniu się dóbr ziemskich w imię miłości Boga, bardzo ważny składnik augustianizmu (inaczej: odrzucenie ciała). Przeciwieństwo afirmacji życia. Teocentryzm - poświęcenie Bogu wszystkich spraw życia, postawienie Go w środku zainteresowań (w Augustianiżmie: teocentryzm metafizyki - skoncentrowanie na Bogu myśli metafizycznej, czyli zajmującej się istotami nie materialnymi).
Św. Tomasz –
poglądy społeczno-ekonomiczne.
Najwybitniejszy przedstawiciel myśli kanonistycznej św. Tomasz z Akwinu żył w XII wieku. Starał się w komponować normy, zasady myśli chrześcijańskiej w system teoretyczny Arystotelesa. Był zakonnikiem dominikańskim, arystokratą, wykładał we Włoszech i w Paryżu. Uważał, że natura ludzka została skażona grzechem pierworodnym. Ten grzech spowodował, że w przyrodzie występuje ograniczona ilość dóbr, a jednocześnie jako cecha natury ludzkiej występuje egoizm. Z powodu egoistycznego charakteru natury ludzkiej nie może istnieć wspólnota dóbr, za słabe byłyby wówczas bodźce do pracy, a więc i dochód społeczny byłby za mały.
Nie uważał, że własność prywatna jest wynikiem prawa naturalnego, choć nie twierdził, aby było sprzeczne z prawem naturalnym. Uznał własność prywatną za instytucję prawa pozytywnego, a więc prawa podlegającego zmianom. Własność prywatna jest konieczna. Z powodu egoistycznego charakteru natury ludzkiej własność prywatna jest najbardziej dogodna formą ustroju społeczno-gospodarczego. Ustrój taki zmusza jednostkę do maksymalnego wysiłku. Zwykły śmiertelnik chce mieć rodzinę i pragnie zapewnić jej byt i powinien powiększać swą zamożność. Pewien stopień zamożności jest potrzebny dla utrzymania poziomu moralnego. Własność prywatna wymagając pracowitość i zapobiegliwość ludzi, jednocześnie daje większą gwarancję spokoju i porządku w społeczeństwie. Własność nie jest jednak celem samym w sobie lecz posiada charakter funkcji społecznej. Winna służyć społeczeństwu i spełniać swój cel, tj. maksymalizować produkcję społeczną. Istota własności należy do Boga stąd Tomasz z Akwinu poddał własność wielu ograniczeniom. Nie chciał on przede wszystkim dopuścić do nadmiernej nierówności bogactw. Wyznawał zasadę „złotego środka”. Prawa właściciela ograniczył do samego tylko posiadania i administrowania majątkiem, natomiast użytkowanie dochodów z własności przeznaczył dla ogółu. Egoizm rządzący produkcją miał być wyłączony z dystrybucji, tzw. podziału dochodu społecznego. Właścicielowi przyznane zostało jedynie prawo skorzystania z otrzymanego dochodu do wysokości zaspokojenia swoich potrzeb odpowiadających statusowi jego przynależności stanowej. Nadwyżką właściciel miał się dzielić z ubogimi w postaci jałmużny. Zadaniem jednostki jest także podwyższenie uzyskanego już poziomu konsumpcji, ale w sposób umiarkowany, tak aby nie stało się przyczyną grzechu.
Św. Tomasz wyróżnia dwa czynniki produkcji:
- pracę,
- ziemię.
Obok pojęcia wartości posługuje się pojęciem ceny. Wyróżnia on dwa pojęcia ceny:
- cena sprawiedliwa „justum pretium” w danym okresie czasu posiada charakter niezmienny, czyli statyczny. Jest ona taka jaka ze względów etycznych być powinna. Powinna ona zapewnić zwrot poniesionych kosztów, w tym także kosztów transportu, przechowywania i uwzględniać element ryzyka, oraz powinna zapewnić godziwe wynagrodzenie zza prace wytwórcy, odpowiednie do godności wykonywanego przez niego zawodu.
W ramach rozważań dotyczących gospodarki towarowej św. Tomasz omawia problem pracy produkcyjnej i wymiany. Źródłem otrzymywania dochodu może być tylko wykonywana praca pojmowana bardzo szeroko, także jako obrona chrześcijaństwa i państwa (praca rycerzy, duchowieństwa). Praca produkcyjna jest tym cenniejsza etycznie im bardziej zmierza do zaspokojenia potrzeb, dlatego też na pierwszym miejscu wymieniał pracę w rolnictwie i rzemiośle.
- cena rynkowa „datum pretium” inaczej bieżąca. Zależy od popytu i podaży, dlatego ma charakter zmienny i waha się wokół ceny sprawiedliwej. Święty Tomasz uważa, że procenty czyli lichwa to opłata za czas a czas nie jest naszą własnością tylko własnością Boga. Żądając zapłaty za czas popełniamy świętokradztwo, lichwa jest grzechem.
Użycie pieniądza polega na zużyciu ( wydaniu) przy wymianie rzeczy- pieniądz wydany nigdy nie wróci do nas
1. Merkantylizm – idee podstawowe.
Merkantylizm to okres powstawania nowego kapitalistycznego okresu ingerencji państwa w życie gospodarcze. Przy pomocy państwa powstaje kapitalistyczny przemysł drogą wyzysku robotników i grabieży kolonialnej.
Była to pierwsza próba teoretycznej interpretacji kapitalistycznych stosunków produkcji. Merkantyliści skupili uwagę nie na produkcji ale na handlu. Prawdziwym bogactwem wg. nich jest pieniądz kruszcowy. Żądali od państwa aktywnej polityki, która ograniczałaby wywóz pieniądza z kraju.
Podstawowe idee merkantylizmu:
1) 1. Utożsamienie bogactwa z kruszcem(pieniądzem kruszcowym), duża ilość złota i srebra, środkiem na zdobycie złota i srebra miał być dodatni bilans handlowy (ochrona własnych dóbr), zakaz wywozu.
Merkantyliści uważali, że wymiana towarów między narodami, każde kupno towarów zagranicznych, każdy import powodował wypływ złota za granicę, każda sprzedaż własnych wytworów poza granicami czyli eksport oznacza napływ do kraju złota i srebra.
Uważali że bogaty kraj to kraj który dużo eksportuje a mało importuje.
2) 2.Dodatni bilans handlowy jako środek pomocniczy w zdobywaniu kruszców, uzyskiwany jest za pomocą:
® * Protekcjonalizmu
® * Zakazowi wywozu kruszców
® 3.Polityki popierającej wywóz kruszców
3) Industrializm- uprzemysłowienie kraju (produkcja, nadzór, kontrola), państwo powinno popierać własne manufaktury, chodzi o to aby pod wpływam handlu napłynęło jak najwięcej złota.
4. Interwencjonalizm państwowy.
5) 5. Autarkia- samowystarczalność(ograniczyć import)Dawid Hume, XVIII-wieczny szkocki filozof i ekonomista- twórca koncepcji cenowego mechanizmu przepływu pieniądza kruszcowego.
Dodatni bilans handlowy jest niemożliwy w dłuższym okresie, dłuższy napływ złota powoduje nadmiar pieniądza co oznaczało inflację, która powodowała spadek konkurencyjności towaru względem zagranicznych, towar staje się drogi dla zagranicy i dla nas wzrost cen kraju zachęca do kupowania dóbr zagranicznych, spadnie eksport, wzrośnie import, co spowoduje ujemny bilans handlowy.
Typy i rodzaje polityki merkantylistycznej.
Podłoże ekonomiczne merkantylizmu stanowiły odkrycia geograficzne, wynalazki XVI w. (kompas, piece hutnicze), oddzielenie się miast i wsi, pojawienie się kapitału kupieckiego – grupy ludzi gromadzącej kapitał. Podłożem ideologicznym była reformacja, która podzieliła Kościół na katolicki („módl się i pracuj”) i ewangelicki (trzeba inwestować, żyć oszczędnie, rozwijać wytwórczość), oraz nurt humanistyczny – Odrodzenie, mówiący o tym, ze wszystko jest dla człowieka. W XVI w. następują procesy centralizacji państw, które wprowadzają systemy podatków i ceł, kierując się protekcjonizmem celno–handlowym w celu ochrony rynku. Państwa w coraz większym stopniu stosują politykę interwencjonizmu manipulując podatkami i cłami, oraz angażują się w procesy gospodarcze. Następuje synteza kapitału kupieckiego i monarchii. Merkantylizm (XVI –XVII w. z włoskiego mercante- kupiec bogacący się na handlu, handlowiec). Ojczyzną jego są Włochy. Merkantylizm służy klasie i broni jej. Można go traktować jako ideologię gospodarczą rodzącej się klasy – kupców i burżuazji, klasa feudalna odchodzi w cień. Powstają nowe klasy: kupców, bankierów, rodzącej się burżuazji i mieszczaństwa. Merkantylizm to nowa polityka gospodarcza która ma sprzyjać pierwotnym interesom akumulacji kapitału (istota polityki merkantylistycznej). Dominuje schemat wymiany (T-P-T), gdyż dla merkantylistów najważniejszym problemem jest problem cyrkulacji, obiegu, dynamiki. Próbują oni uporządkować zjawiska gospodarcze – dociekając efektywności i zysku, zysk staje się celem. Jest to okres ostrej rywalizacji pomiędzy ówczesnymi potęgami gospodarczymi. Rywalizacja pomiędzy Anglią, Francją, Holandią o surowce (ekspansja kolonialna), o rynki zbytu, o prymat w Europie. Pobudza to ekspansję, powoduje kolonializm, walka o panowanie na morzu. Merkantyliści wysuwają postulat nad wszystkim powinna panować interwencja państwa. Państwo powinno regulować wszystkie dziedziny życia gospodarczego. Protekcjonizm państwowy – państwo powinno go stosować, popierać, ułatwiać, pomagać w dziedzinie wytwarzania i wymiany międzynarodowej. Merkantyliści krzyczeli głównie w imieniu kapitału kupieckiego bankierów. Kapitał kupiecki był zaangażowany w kampanie gospodarcze. Wczesny merkantylizm (monetaryzm, bulionizm) akcentuje głównie potrzebę wzrostu zasobów kruszcowych w kraju (złota, srebra, miedzi); wynika to z uzasadnionego wówczas przekonania, iż rozwój gospodarki towarowej stanowi przesłankę i warunek produkcji kapitalistycznej. W merkantylizmie właściwym, decydującą rolę odegrała już uzyskanie wartości dodatkowej, która rozpatrywana jest głównie od strony cyrkulacji (bilansu handlowego). Celem polityki merkantylistycznej jest wzrost gospodarczy, realizowany głównie przez kapitalistyczne uprzemysłowienie kraju przy zastosowaniu przyśpieszających ten wzrost środków przymusu; bogaty jest kraj uprzemysłowiony, ma on dodatnie saldo bilansu handlowego. Dwie koncepcje pieniądza:
1.Metalistyczna– akcentuje wartość wewnętrzną pieniądza, wartość pieniądza zależy od wartości kruszcu z jakiego jest on wykonany; 2.Nominalistyczna– akcentuje wartość zewnętrzną, czyli taką jaką nada mu państwo. Dojrzały merkantylizm. Dojrzali merkantyliści dochodzą do wniosku, że po to by gromadzić pieniądze należy prowadzić handel zagraniczny. W grę wchodzi handel z dodatnim saldem eksportu (przewaga exportu nad importem). Teoria bilansu handlowego zakłada dodatnie saldo i temu podporządkowuje całą gospodarkę. W drugiej połowie XVI w. merkantyliści odchodzą od teorii kruszcu a zwracają uwagę na: -konieczność wzrostu produkcji, -konieczność wzrostu zatrudnienia, -na to by produkować dla eksportu, który jest bogactwem. Późny merkantylizm. Podstawą bogactwa i potęgi jest eksport produktów rodzimych, przetwarzanych, zawierających dużą ilość rodzimej pracy i kapitału.
2. Merkantylizm w Polsce – teoria pieniądza M. Kopernika.
W przeciwieństwie do intensywnego rozwoju literatury merkantylistycznej na Zachodzie, w Polsce tych czasów trudno znaleźć jej ślady. Jest to skutek kierunku polityki gospodarczej ówczesnej Polski, charakteryzującego się, wobec wyłączności wpływu szlachty na bieg życia państwowego, faworyzowaniem rolnictwa kosztem przemysłu i handlu. Aż do XVIII w. dominowały w Polsce, w polityce ekonomicznej średniowieczne poglądy na sprawy gospodarcze. W pewnym sensie mógłby być przedstawicielem polskiej literatury merkantylistycznej Mikołaj Kopernik (1473-1543), tkwi on jednak swymi poglądami właściwie jeszcze w średniowieczu, reprezentując merkantylizm o tyle tylko, że stawia postulat obiegu jednolitego dla całego kraju, dobrego pieniądza, pragnąc unii monetarnej Prus Królewskich z resztą Polski; w związku z tym postulatem przeciwstawia się upodleniu pieniądza, podnosząc jego znaczenie dla wymiany i w ogóle dla całości życia gospodarczego oraz dla skarbu państwa i potęgi tego ostatniego.
Właściwym przedstawicielem literatury merkantylistycznej Polski jest ks. Piotr Grabowski, proboszcz w Parnawie, w Inflantach. Wydał on dwa dzieła, specjalnie interesujące: Zdanie syna koronnego, 1595 oraz Polska niżna, 1596. W zdaniu syna koronnego stawia on postulat nałożenia ceł na wywóz surowców, przede wszystkim zboża, ponieważ Polska tanio za granicą sprzedaje wywożone surowce, sprowadzając w zamian za to drogie a zbędne towary. Przy tego rodzaju niekorzystnej wymianie wskazane jest, aby przynajmniej dzięki wpływom z ceł powiększał się dochód skarbu państwa. Jednocześnie stawia on koncepcję zbierania podatków od chłopów w formie dziesięciny, płaconej w zbożu. W ten sposób bowiem państwo uzyskałoby dużą ilość zboża na eksport i mogłoby stworzyć państwowy monopol handlu zbożem, który by podniósł dochody państwa. W Polsce niżnej wskazuje on na to, że brak kolonii mogą Polsce zastąpić Kresy Wschodnie. Można by bowiem tam przeprowadzić akcję osadniczą, ustanawiając dla osadników maksimum posiadania z obowiązkiem odpowiednio intensywnej uprawy za opłatą w postaci dziesięciny zbożowej. Tą drogą uzyskałoby państwo duże ilości zboża do swej dyspozycji i mogłoby na tym oprzeć monopol wywozu zboża.
Bardziej obfita literatura merkantylizmu wystąpiła w Polsce dopiero dwieście lat później, kształtując się pod wpływem kameralistów niemieckich. I tak Józef Wybicki w Listach patriotycznych(1777) porusza w epoce Sejmu Czteroletniego zagadnienia skarbu, wojska i ludności, a w 1790 r. Ferdynand Nax, gdańszczanin, wydaje podręcznik o zagadnieniach gospodarczych i politycznych, przejęty duchem merkantylizmu, pt. Wykład początkowych prawideł ekonomiki politycznej, poruszając w nim zagadnienia skarbu i ludności.
Fizjokratyzm – system F. Quesnay’a.
Fizjokratyzm to władza porządku naturalnego, kierująca się prawami przyrody, prawa przyrody ograniczają naszą wolność, nasze prawa, nasze możliwości, nie możemy postępować zgodnie z naszymi chęciami. Porządek naturalny został ustanowiony przez Boga w momencie stworzenia świata, posiada więc charakter opatrznościowy i z tego względu jest wieczny i niezmienny. Porządek naturalny obejmuje zarówno prawa fizyczne jak i te które dotyczą życia społeczeństwa, a więc prawa społeczne, moralne. Rozciąga się na wszystkie stany i sytuacje, w jakich ludzie mogą się znajdować jedni względem drugich. Fizjokraci byli wyznawcami rzymsko-katolickiej doktryny wolnej woli. Zdaniem Quesnaya przyczyną zła fizycznego i moralnego trapiącego ludzi jest przekraczanie praw porządku naturalnego. Jest to niewłaściwy użytek wolności ludzkiej, każdy człowiek ma naturalne prawo czynić rozsądnie użytek ze wszystkich posiadanych zdolności pod warunkiem, że nie szkodzi ani sobie ani innym. Spełnieniem tego warunku jest gwarancja korzystania z praw naturalnych przez innych ludzi. Porządek naturalny zapewnia jednostce ludzkiej możliwość korzystania z wytworu rąk ludzkich w odpowiedniej proporcji do wkładu pracy. Porządek naturalny jest stanem idealnym – jest to niejako punkt docelowy, do którego ludzie powinni zdążać w życiu praktycznym. Między ideałem a jego praktyczną realizacją istnieje taka różnica, jak pomiędzy stanem zdrowia a chorobą. Stan zdrowia jest ideałem, a stan choroby jest dążeniem do wyzdrowienia i odzyskania ideału. Idealny stan zdrowia jest jednak praktycznie nieosiągalny. Porządek tworzony przez ludzi nazywa Quesnay porządkiem pozytywistycznym.
Wolność składa się z 3 filarów:
1. Wolności osobistej
2. Wolności gospodarczej(ekonomicznej)
3. Wolności do posiadania( prawo własności prywatnej)
System ekonomiczny- fizjokratyzm:
* Koncepcja porządku naturalnego
* Koncepcja dochodu czystego Francoisa Quesnay’a
* Koncepcja obiegu dóbr Francoisa Quesnay’a
Krytycy merkantylizmu: W. Petty i D. Hume.
Literatura merkantylistyczna stopniowo zaczynała stawać się krytyką tegoż kierunku, ponieważ pogłębiano tezy merkantylizmu. Krytyka merkantylizmu ma u swych postaw dwa źródła:
1) faktyczne,
2) światopoglądowe,
Według źródła faktycznego każdy system ulega z biegiem czasu zniekształceniu. Idee przewodnie inaczej są bowiem rozumiane przez twórców, a inaczej przez ich następców. Interwencja państwa była więc początkowo potrzebna, istniejąc w realizacji inicjatorów polityki merkantylistycznej jako źródło pomocy państwa dla prywatnej działalności gospodarczej i kształcenia gospodarujących jednostek w należytym prowadzeniu przedsiębiorstw. Ta interwencja państwowa straciła jednak swój cel i sens istnienia, stając się tylko formą, gdyż przedsiębiorstwa prywatne osiągnęły poziom, który był im przez nią wyznaczony. W wyniku tego, pomocna dla przedsiębiorców początkowo, interwencja państwowa stała się później raczej przeszkodą dla ich działalności. Wówczas zapragnęli oni swobody działalności gospodarczej, swobody obrotów gospodarczych wewnątrz kraju i wolności handlu zagranicznego, a w szczególności wywozu. Źródło światopoglądowe głosi, iż w okresie ówczesnego oświeconego absolutyzmu poczyna się rozwijać doktryna filozoficzna prawa natury, wysuwając jako swe podstawowe hasło wolność jednostki. Owa wolność jest według niej naturalnym prawem ludzkim. Państwo może interweniować, krępując tym wolność jednostkową tylko tam, gdzie jednostka się na to zgadza. W ten sposób doktryna ta stała się źródłem naukowej krytyki merkantylizmu.
Dzięki tym zjawiskom okres końca XVII w. i pierwszej połowy XVIII w. był okresem przejściowym, w którym przeprowadzano krytykę dotychczasowej polityki gospodarczej państwa, określano, jak ono ma działać, by ta działalność obracała się na korzyść całego społeczeństwa. Stwierdzano, że państwo samo w sobie nie jest celem istnienia społeczeństwa. celem tym bowiem, jeśli chodzi o sprawy gospodarcze, jest jak najlepsze zaspokojenie potrzeb jednostek. Krytyka systemu merkantylistycznego ujawniła się już w czasie istnienia tego systemu. Wątpliwości co do słuszności tez merkantylizmu wystąpiły u bardziej myślących pisarzy, należących do tego kierunku. Trzeba omówić kilku pisarzy, którzy przez krytykę merkantylizmu i rosnący zakres swych zainteresowań wkroczyli w zagadnienia, tyczące się podstaw gospodarstwa społecznego. Byli nimi między innymi W Petty i D. Hume. Ilość pieniądza powinna odpowiadać ściśle popytowi, wtedy bowiem posiada on stałą wartość i nie stanowi hamulca dla rozwoju gospodarczego. Pieniądz kruszcowy posiada zmienną wartość, jak wszystkie w ogóle dobra, i jest ograniczony, więc trudno dostosować jego ilość do popytu. Wiliam Petty należy swą twórczością naukową do statystów angielskich. W swych dziełach starał się określić wielkość dochodu narodowego i majątku narodowego, ujmując rachunek w jednostkach fizycznych, mianowicie w jednostkach pożywienia. Poprzez wprowadzenie jednostek pożywienia usiłuje on uniezależnić się od zmian wartości pieniądza, a w związku z tym rozpatruje zagadnienie pieniądza. Stał on na stanowisku, iż pieniądz jest tylko środkiem obiegowym, lecz z uwagi na zmiany cen dóbr, wywoływane powiększaniem się ilości pieniądza kruszcowego, stały wzrost ilości pieniądza może się okazać nawet szkodliwy. Stawiał on więc koncepcję optymalnej ilości pieniądza, twierdząc, iż istnieje pewna odpowiednia i dostosowana do potrzeb obiegu ilość pieniądza, która zależy od ilości dóbr, tworzących dochód narodowy, oraz od wielkości obrotów nimi i do szybkości obiegu pieniądza. Dla wyrównania ewentualnych niedoborów w ilości kruszcu w stosunku do potrzeb obrotu dopuszcza wprowadzenie pieniądza papierowego. Z punktu widzenia powstawania dochodu narodowego rozróżnia on klasy produkcyjne i nieprodukcyjne społeczeństwa, spostrzega znaczenie podziału pracy, wysuwa pracę i ziemię jako niezbędne czynniki produkcji, ale wartość uważa za zależną od ilości pracy, zawartej w dobrach. David Hume, znany filozof szkocki, przeprowadza generalną krytykę merkantylizmu. Hume przede wszystkim odróżnia od pieniądza kapitał, zwracając się przeciw utożsamianiu pieniądza z bogactwem. Za kapitał uważa on tylko dobra rzeczowe pojęte jako wytworzone środki produkcji. Procent zależy od ilości kapitałów rzeczowych, a nie od pieniądza. Pieniądz pełni tylko rolę środka obiegowego. Hume dopuszcza istnienie pieniądza papierowego, ale zwraca uwagę na niebezpieczeństwo włączenia do obiegu nadmiernej jego ilości, połączone ze zwyżką cen, co wiąże się z szeregiem groźnych następstw, jak niszczenie kapitału rzeczowego, anarchia życia gospodarczego, zubożenie społeczeństwa itd. Powolna tendencja zwyżkowa cen jest jednak zjawiskiem korzystnym, stanowiąc pobudkę dla inwestycji i dla rozwoju życia gospodarczego, połączonego ze wzrostem dochodu społecznego. Ta tendencja zwyżkowa cen występuje w okresie powolnego stopniowego wzrostu ilości pieniądza w obiegu. Mała więc inflacja jest korzystna, a wielka nie. Tej koncepcji ostro przeciwstawił się Adam Smith, dziś zaś znowu się do niej powraca, czego dowodem jest teoria pełnego i niepełnego zatrudnienia czynników produkcji Keynesa. Hume był nadto gorącym zwolennikiem wolnego handlu.
Okres merkantylizmu i jego krytyki dostarczył obszernego materiału dla rozważań twórców ekonomiki, dał on szereg ciekawych koncepcji, z których część została zużytkowana, szczególnie jeśli chodzi o zagadnienie wymiany międzynarodowej oraz pieniądza. Część tych koncepcji została niewykorzystana głównie na skutek niedokładnego obeznania się Smitha i innych pierwszych klasyków z poglądami merkantylizmu. Krytyka merkantylizmu utorowała drogę dla prądu myślowego, który można by uważać w pewnym sensie za początki ekonomiki, a którego twórcy i przedstawiciele noszą miano fizjokratów.
A. Smith – twórca ekonomii klasycznej.
Adam Smith (1723-1790) - dzieło: „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów”. Ojciec teorii rynku, klasycznej ekonomii. Jest zwolennikiem spontanizmu w rozwoju gospodarczym, działania prawa wartości, liberalizmu gospodarczego. Równocześnie jest on wrogiem interwencjonizmu państwowego. To zwolennik i entuzjasta rynku czystego; walczy z merkantylizmem i protekcjonizmem; żąda zniesienia wszelkich ograniczeń w handlu zagranicznym. Uważa, że najważniejsza jest produkcja i wzrost gospodarczy, a one mają miejsce tylko na wolnym rynku. “Kapitalista przemysłowy jest człowiekiem egoistycznym, niemoralnym, ale tylko on może być siła napędową rozwoju gospodarczego. Kapitalista to więcej niż właściciel ziemski”. Smith uważa, że stosunki ekonomiczne są trwałe i naturalne oraz niezmienne; ale słusznie twierdzi, że wolna konkurencja jest niezbędna i jest głównym czynnikiem rozwoju, bo każdy chce mieć większy rynek od drugich. Smith jako pierwszy powiedział, że gospodarka rozwija się zgodnie z planami i prawidłowościami. Analizuje skutki podziału pracy. Podział pracy powoduje wymianę i jej konieczność, a wymiana dynamizuje obrót towarowo-pieniężny. Jest autorem i prekursorem pojęcia produktu narodowego. Mówi: “bogactwo kraju, to nie pieniądze, ale roczny produkt ziemi i pracy”. Jest to współczesny prototyp produktu i dochodu narodowego. “Praca to źródło bogactwa”. Rozmiary owego bogactwa, traktowano przez pryzmat pracy zależnie od dwóch czynników: od liczby zatrudnionych w produkcji; od wydajności pracy, czyli jej efektywność. Smith uważa, że należy pogłębiać podział pracy i w coraz szerszym stopniu stosu...