Twoim problemem jest to, że powszechną NICOŚĆ mylisz z osobistą PUSTKĄ
\
..; Czlowid( n Planrlll Zicmin .../
II ZnAczenie gleby dIAlud:lko~ci
\/Ochrona .irodowi~ka- Atmo~fera oJ
V Hydrosfern - ochrolll\ i ich z,wczenie .
V Ubytek ozonu -Zmiuny klimatu i zailil( ozonu s:1 chemicznie powi:lZane. V V Klimat porozumienia \/
VOchroll8 środowiska-Litosfera v
J Ochrona środowiska - Oceany v
" Surowce mineralne Oceanów. i....
v Strefy polarne i ich znaczenie '
" Zagrożenie oceanu L
V ZARZĄDZANJE OCEANEM- prawa morLU i pnlWII /IIorslde v
\I Energia rządząca światem \..,
1/ Odnawialne źródla energii L
Zasoby słodkiej wody
Doguctwr. mineralne
Delicyt surowców eneą:etyc-wych
Ochrona atmosfery
Bogactwo odpadów
II Ochrona środowiskn-Diosfenl I./"
\! Ochrona przyrody
" Tradycje ochrony prLYrody
-' lIJSTOlUA OClllWNY I'RZYRODY
~ Historia ochrony środowiska w 1'01sce
.~~,t"WZ .~~~O)\1. pl w~~
kID\'\ I K Q1 );5~ II
Kr.?
Czlowiel( n Planetn Ziemin
Jest Nas 6 mld. ludzi. Od dawna nie potrafimy wyżywić, wykszta.!cić, zakwaterowaĆ i zatrudnić takiej rzeszy ludzi.
Zakłada się, że ludzkość osiągnie stan 10 mld. na początJ u XXII wieku i po prognowje się,
że prL)'rost spadnie do zera.
Problem naszego globu, naszej cywilizacji nie polega na w2roście demograficznym, ale na gwaltownym W2roście konsumpcji.
I mld. nadmiernie bogatych ludzi powoduje nieproporcjonalne obciążenie ekosystemów Ziemi. Konsumpcju nie wynika jedynie z pojawiania się nowych technologii know-how, ale z nadmiernego korzystania z surowców, niekiedy aż do calkowitego ich wyczerpania. Zamiast mówić o "Iuyzysie uludn.ienia" nalo:ż.y mówić o "kryzysie surowcowym" jako czynniku deterrninującyrn postęp (;ywilizacyjny.
Każdego roku miliardy ton gleby, jednego z najcenniejszych bogactw, ulegają wyplukaniu. wymyciu i wywianiu przez wiatr.
OgrollUle pol acie gleb użytecznych rolniczo są zabetonowane lub wykorzystane" gospodarczo" .
Pustynne tereny powiększają się albo raczej do pustyń dolączają tereny nowe w tempie zagr8Żającymjedr.ej trzeciej terenów uprawnych co 75 lal.
Trwa intensywny wyr..b lasów, co powoduje, że rniliony gatunków zwit:rząt traci swoje dotychczasowe siedliska, a wiele z nich bezpowrotnie znika.
W oceanach plądrujemy kolejne lowiska. Wiele zwierząt znika bezpośrednio, popalacie ich
nie mogą się odradzać albo :uUkają pośrednio, przez brak lub zubożenie dotychczasowego ich pokarmu.
Zanieczyszczamy morza, zatruwamy jezioru i rzeki w każdym zakątku świata.
Jak kosz na śmieci traktowana jest atmosfera. Zakłócamy bilwIs dwutlenku węgla, co inicjuje 2rniany klimatyczne, a w konsekwencji powoduje to pogorszenie stanu upraw na cai,:n świecie.
Nic zatem dziwnego, że takie przeciążenie ziemskiego ekosystemu powoduje napięcia i konflikty spoleczne, między narodami. Tak było i jest.
Demograficzny wzrost ludności powodowa.! i powoduje eskalację konfliktów.
llość ludność ziemi w2rastala w tempie geometrycznym:
1000 r p.n.e - 50 mln
200 r. p.n.e - 150 mln
1100 r- 320 mln
1700 r.- 600 mln
1850 r- 1.2 mld
1960 r- 2.5 mld
1987 r- 5 mld
2000 r- 6 mld
Ludzkość to nowy produkt ewolucji, który ma ogromny wpływ na planetę Ziemię. ClIowi"k stwara niekorzystne warunki dla swojego przetrwania,
ale również dla wielu składników biosfery.
Według futurologów na początku XXII wieku ludzkość przekroczy 10 mld osobników i zakłada się, że przyrost równy będzie zeru.
Rozwój cywilizacji ludzkiej i gatunku Homo sapiens stanie na krawędzi bezpieczeństwa ewolucyjnego. Globalny kryzys jaki pojawil si.. wraz z ekspansją człowieka można traktować jako wyzwanie lub zagrożenie.
Kryzysy mają zawsze dwa oblicza - zaglady lub zwrom w kierunku radykalnych i
pozytywnych zmian. .
,. ,
.
:;
,j'
Wysiłek w celu skorygowaniu niekorzystnych zmian powinien być podjęty już przez nasze pokolenie, dla dobra przyszłych.
Cudowna rzecz gleba
Gleba wydaje się być mal1wym tworem. Pusiada zróżnicowaną konsystt:ncję, barwę, strukturę. Jej cienka warstwa pokrywająca powierzchnię lądów stanowi fundament biosfery. Gleba stanowi niewyobrazl\lne wprost bogactwo.
Gleba stanowi ekosystem i tak powinna być sklasyfikowana, ba ona jest kilkoma ekosystemami równocześnie.
Hektar dobrej gleby w strefie klimatu umiarkowanego może zawierać może zawierać 300 mln małych bezkręgowców - roztoczy, stawonogów, owadów, robaków.
Według szacunków 30 g gleby zawiera milion bakterii jednego rodzaju, a także 100000 droż.dży i 50 000 strzępków grzybni.
Bez tych mikroorganizmów gleba nie moglaby przeksztalcić azotu, fosforu i siarki w związki przyswajalne przez rośliny.
Według profesora Edwarda Wilsona z Uniwersytetu Harvarda garść ziemi jest bardziej złożona niż cala powierzchnia Marsa.
A tymczasem na badania astronomiczne Marsa przeznacza się dziesiątki razy większe kwoty niż na badania gleby, czyli systemu podtrzymywania życia na Ziemi.
Gleba jest dziwną miesza.nit1ą - ciala stalego w połowie i powietrza oraz wody w drugiej pulowie. Ta dziwna subslIlllcja jest mieszalunl\ składników nieorgw\icznych pochodzących z rozk.ladu skal pod wpływem wód deszczowych, gazów atmosferycznych, lodu, mechanicznej działalności rzek
i mórz oraz korzeni roślin. Powstały na drodze mechanicznej pył jest podłożem dla licznych form życia. Zainicjowany proces życia jest procesem samonapędZiljącym się, jeżeli nie pojawią się jakikolwiek zaburzenia lub zachwiania.
Proces tworzenia się gleby jest procesem powolnym. W optymalnym przypadku gdy proces nawarstwiania jest szybki (muły rzeczne) 30 cm warstwa może powstać w ciągu 50 lat. Częściej jednak, gdy gleba powstaje na macierzystej skale ww'stwa gleby o miąższośd l cm moż.e się tworzyć od 100 do 1000 lat. Tym samym warstwa o wysokości kartki papieru powstawać będzie 10000 lat.
Degradacja gleby spowodowana przez czlowieka lub czynniki naturalne
o charakterze kataklizmów może nastąpić w bardzo krótkim czasie.
Z calej wolnej od Jodu powierzchni lądów tylko 1.5 mld hektarów ( około 11 % powierzchni Ziemi) nadaje się be:zpośredruo pod uprawy.
Ocerua się jednak, że przy przeprowadzeniu kosztownych zabiegów agrarnych można by było uzyskać jeszcze 1.7 mld hektarów gruntów nadających się do wykorzystania rolniczego. Statystyka gleb Ziemi wygląda następująco:
- ziemie przydatne dla rolnictwa - 11 %
- gleby przesuszone 28% ( w tym Sal\ara stanowi I mld hektarów)
- gleby zbyt płytkie,. by ,można je eksploatować intensywnie - 22 %
-gleby zawodnione ( bab'T\a, mokradla ) - 10%
-gleby w strefach wiecznej zmarzliny - 6%
- pozostale tereny to obszary gór - 23%
Zawartość martwej ma$Y organizlHów w glebie nie przekracza 1% - ale te składniki organiczne są podstawą funkcjonowania wszystkich procesów biochemicznych.
Organizmy żywe funkcjonujące w glebie stanowią 0.1 % jej masy.
l hektar gleby zapewrua egzystencję organizmów o masie 6 400 kg .
Bez masy zielnej - biomasy rue możliwe byłoby życie. Miliardy lat temu rozwój flory spowodownł zmiany w składzie atmosfery ziemskiej.
Niektórzy biolodzy twierdzą, że zaglada jednego gatunku rośliny powoduje w krótkim czasie wyginięcie ponad 30 gatunków zwierząt, gdyż konsekwencje takiego faktu przenoszą się wzdłuż łańcucha pokannowego.
Rośliny przetwarzają em:rgił. promieniowania slonecznego na zap~y energii chenticZ!lej, które pod postacią pokannu stanowią warunek istnienia zwierząt.
Zróżnicowanie .roślin umożliwia im adaptację praktycznie we wszystkich warunkach
środowiskowych od pustyni do tundry. ~,_
Masa roślinna jest terminem odnoszącym się do suchej masy. Zoomasa odnosi się analogicznie do suchej masy zwierząt. Relacje miedzy tymi wartościami jest szokująca - 99% biomasy stanowią rośliny.
Lasy są największym skupiskiem masy roślinnej - co stanowi ponad trzy czwarte masy roślinnej naszego globu - wyraża się to liczbą 950 mld ton.
Ponad połowę stanowią lasy zwrotrukowe chociaż pokrywają jedynie 6% powierzchrU lądów. Plony naszych upraw stanowią mniej niż 7 mld ton, co wyraża się 0.5% calej masy roślinnej. Porównywanie ilości żywej masy roślinnej jest'jednym ze sposobów szacowarlia różnych
ekosystemów i środowisk. , /
Lasy tropikalne mogą dostarczyć rocznie ponad 90 ton masy roślinnej - t/
czyli 2 razy więcej niż lasy strety tropikalnej.
Jednak materiał organiczny w strefie tropikalnej ulega bardzo szybko rozkładowi, co powoduje zerowy przyrost próchnicy.
Rolructwo
Pierwsze wielkie przeobrażenia rolnictwa miały miejsce 10000 lat temu w dolinach
rzecznych - Nilu, Eufratu, Gangesu i Bramaputy oraz Jangcy. '
W tych ciepJych regionach, przy korzystnych warunkach pogodowych przez cały rok i przy obfitości wody ludzie uprawiali rośliny. Ten fakt rozpoczął dziel postępu cywilizacyjnego i stal się podstawą ludzkiego przetrwania i rozwoju.
Dotychczas najbardziej produktywne były tereny strefy umiarkowanej.
Ten:ny zwrotnikowe korzystruejsze klimatyczne dla uprawianych roślin niż w strefach umiarkowanych, charakteryzują się jednocześnie korzystniejszym czynnikom dla rozwoju chwastów, szkodników i chorób roślin uprawnych.
Strefy umiarkowane posiadają znacznie żyźniejsze gleby. co w konsekwencji powoduje dwukrotrue wyższa wydajność.
Jeden hektar europejskiej ziemi dostarcza ponad 10 razy więcej plonów niż zubożone, zdegradowane i jalowe ziemie Boliwii lub Zambii.
Potencjal tkwiący w rozwoju rolructwa jest w aktualnej sytuacji bardzo dyskusyjny, co wynika z trudności uzyskania nowych areałów gleb nadających sił. do upnw.
Ochronn środowlska- Atmosferą
Ziemię w sposób naturalny chroruą gazy budujące atmosferę. Przed czym ta ochrona? Przed promieruowaruem słonecznym ( ultrafioletem), promieniowaniem kosmicznym (
Al
promieniowanie rentgenowskie).
Jednocześrue dzięki istrueniu gazów w atmosferze zatrzymywana jest duża część ciepla, która dotaria do powierzchrU ziemi.
Cyrkulacja i magazynowanie ciepla w atmosferze nosi nazwę efektu cieplarnianego. Bez tego zjawiska warunId temperaturowe rue sprzyjałyby życiu.
We wczesnym okresie istnienia Ziemi dwutłenek węgla stanowił 70% udziału atmosfery. Słońce w tym czasie było mrliejsze i emitowalo mniejszą ilość energii.
Wraz z powiększaniem się emisji ciepla przez słońce zmniejszala się ilość C~ w atmosferze, II warunki życia poprawinły się, ajego ewolucja przebiegała bardzo inteasywnie, co wiąże się ze zmianąjakościową i ilościową w atmosferze.
2
3
tO
Przez miliardy lat Słońce świecilo coraz mocniej, ale temperatura na powierzchni Ziemi
pozoslawala nadal sprzyjająca dla życia.
Rozwój flory kształtowal Idimat i sklad atmosfery przez cały okres ewolucji życia na ziemi
po,o~lając w k.ort:lacji z aktywnuscią Sloilca.
Dzialalność czlowielca spowodowała odwrócenie naturalnego stanu rzeczy w zakresie ilości
dwutlenku węgla w IIImosferze. W 1750 roI\\! stężenie C02 wynosiło 280 ppm. obecnie
wynosi 360 ppm, a prognozuje się, że w 2025 roku może wzrosnąć do 450 ppm. Ta tendencja prowadzi do ocieplenia klimatu i zaklócenia w równowadze pomiędzy fauną i florą.
Hydrosfera
Hydrosfera obejmuje wszystkie wody naszej planety, a więc wody powierzchniowe, tj.
oceany. jeziora, rzeki, oraz wody podzielTU\e. Oceany zajmują 71% powierzchni globu i tak jest od 3 miliardów lat. Woda oceanów stanowi 96% zapasów wody na Ziemi. pozostala
część wody znajduje się w postaci lodu (3%) oraz wody słodkiej (1%). Między oceanami a
atmosferą zachodzi stale k'rążenie ciepła, dwutlenku węgla i wody Ten nieustający obieg jest
powodowany przez energię słoneczną. Na przyklad ocenia się. że każdego roku około 396
000 krn3 wody wyparowuje z oceanu do atmosfery, aby następnie spaść na Ziemię w postaci
deszczu, śniegu lub gradu: to właśnie nazywa się krążeniem wody w przyrodzie. Woda
zawarta w atmosferze jest w ten sposób wymieniana, co 10-12 dni. natomiast woda w oceanach, co 3000 lat. Impuls do tego ciągłego ruchu daje energia słoneczna.
Oficjalna prognoza Międzynarodowego Komitetu ds. Zmian Klimatu (IPCC) przewiduje, że
2 I 00 rok"\! temperatury średnie na Ziemi wzrosną od \.5 do 4.5.C, średnio o 2.5 .C.
Około 2/3 z 7 mld ton dwutlenku węgla emitowanego co roku do atmosfery powstaje w
następstwie spalania paliw konwencjonalnych, a 1/3 to skutek wycinania lasów. zmian w
wykorzystaniu powierzchni ziemi i spałania drewna opalowego.
Dwutlenek węgla zostal wyodrębniony jako zanieczyszczenie powodujące największe
problemy - bo jest wszechobecny. a jednocześnie najmniej podatny na jakiekolwiek
ognuuczenia.
Innymi gazami uwalnianymi w efekcie dzialania czlowieka to - metan odpowiedzialny w
15% u ocieplenie klimatU oraz związki fluorochlorowęglowe odpowiedzialne w 22 % za
ocieplenie oraz gazy zawierające azot. Warto zauważyć. że chociaż dwutlenek węgla jest uważany za najsilniejsze źródło efelctu cieplarnianego, to metan absorbuje promieniowanie
cieplne 25 razy skuteczniej niż C02, a związki chlorofluorowęglowe 15 000 razy intensywniej
niż CQ.z .
Dwutlenek węgla pełni lc1uczową rolę w ustalaniu klimatu na Ziemi.
Atmosft:ra przepus,cza wide promit:niowania kr6tkofalowego docierającego ze Slońca, lecz
jednocześnie wychwytuje i utrzymuje długofalowe, co powoduje nagrzewanie powierzchni i
warstW atmosfery intensywniej niż gdyby w IIImosferze nie było gazu cieplamiąnego
dwutlenku węgla.
Ziemia utrzymuje względnie stabilną temperaturę, właściwą dla podtrzymania życia.
Życie na ziemi moduluje środowisko. tak jak zmiallY środowiska wpływają na ewolucje.
Cylc1 obiegu dwutlenku węgla stanowi jeden z najważniejszych aspektów wujelTU\ych
oddziaływań.
Skąd węgiel trafia do aunosfery'l W wyniku aktywności wulkanicmej, oddychania i rozkładu,
wskutek działalności czlowieka. RośliMOŚć usuwa dwutlenek węgla z powietrza i wiąże go w żywych komórkach.
Zagrzebywanie martwych organizmów wycofuje węgiel z obiegu.
Dwoma głównymi pochłaniaczami dwutlenku węgla są oceany i lasy tropikalne.
Lasy tropikalne mogą wiązać do dwóch tOIl węgla na kilometr kwadratowy lądu rocznie.
Wielkość emisji z poszczególnych krajów jest przedmiotem ostrych kontrowersji. Stany Zjednoczone są sprawcą największych zanieczyszczeń, odpowiedzialne za 25% zanieczyszczeń atmosfery gazami cieplarnianymi.
Trudluejszym zagadnieluem jest analiza wplywu wy\t:siania, czy uprltwy ryżu. który emituje do atmosfery duże ilości metanu.
Efekty ocieplenia klimanl Ziemi są t"ldne do określenia, ale niektóre prognozy znajdują potwierdzenie w obserwacjach z kilkudziesięciu lat.
Jeżeli tempo wzrostu temperatury w ujęciu globalnym będzie postępowało, to w 2100 roku poziom ocean6w i mórz wzrośnie o 40 cm, co spowoduje zalanie dotychczas gę...