Twoim problemem jest to, że powszechną NICOŚĆ mylisz z osobistą PUSTKĄ
Warszawa 20 marca 2007 r.
KANCELARIA SENATU
BIURO INFORMACJI I DOKUMENTACJI
Prawa i zadania funkcjonariuszy Straży Granicznej w świetle
nowelizacji ustawy
Ochrona granicy państwowej to podstawowa funkcja państwa, mająca zapewnić
bezpieczeństwo zewnętrzne kraju. Za ochronę granicy państwowej na lądzie i morzu oraz za
kontrole ruchu granicznego odpowiada minister spraw wewnętrznych i administracji. Zadanie
ochrony naszych granic, morskich i lądowych, oraz kontroli ruchu granicznego powierzone
zostało Straży Granicznej, która otrzymała uprawnienia ustawowe 12 października
1990 roku
1
, a swoje funkcjonowanie rozpoczęła 16 maja 1991 roku.
W okresie międzywojennym, od 1924 roku na straży naszych granic stał Korpus
Ochrony Pogranicza, a od 1928 roku – Straż Graniczna zorganizowana na wzór wojskowy. Po
wojnie, w 1945 roku powołano do życia Wojska Ochrony Pogranicza, które istniały do końca
1991 roku, czyli do czasu powołania obecnej Straży Granicznej.
Straż Graniczna Rzeczypospolitej Polskiej to umundurowana i uzbrojona formacja,
która powołana jest do szeroko rozumianej ochrony granic państwowych, mająca istotny wpływ
na zapewnienie porządku publicznego, szczególnie w strefie nadgranicznej i przejść
1
Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej, Dz.U. z 2005 r., nr 234, poz. 1997 z póź. zmian.
granicznych. Liczy około 16 tysięcy funkcjonariuszy oraz 4 tys. pracowników cywilnych. Jest
finansowana z budżetu państwa. Dodatkowe środki, w wysokości 20% wpływów uzyskanych
przez Skarb Państwa z tytułu przepadku rzeczy pochodzących z ujawnionych przez Straż
Graniczną przestępstw są przeznaczane na usprawnienie funkcjonowania Straży oraz na nagrody
dla funkcjonariuszy, którzy przyczynili się do ujawnienia tych przestępstw
2
. Ze względu na
ochronę zewnętrznych granic Straż graniczna jest również dofinansowywana przez Unię
Europejską, która przede wszystkim przeznacza swoje fundusze na budowę nowych i rozbudowę
już istniejących przejść granicznych oraz na nowoczesny sprzęt pomocny w pracy
funkcjonariuszy.
Na czele Straży Granicznej stoi podległy ministrowi właściwemu do spraw
wewnętrznych – powoływany i odwoływany przez prezesa Rady Ministrów na wniosek tego
ministra – komendant główny Straży Granicznej. Jest on centralnym organem administracji
państwowej w sprawach ochrony granicy państwowej i kontroli ruchu granicznego. Zadania
wykonuje przy pomocy podległego mu urzędu – Komendy Głównej Straży Granicznej.
W skład Straży Granicznej wchodzą oddziały
3
Straży Granicznej, placówki i pododdziały
odwodowe (szczeblem pośrednim struktury organizacyjnej w Morskim Oddziale Straży Granicznej
są dywizjony). Komendanci oddziałów, placówek wykonują swoje zadania przy pomocy
podległych im urzędów – komend oddziałów, placówek i dywizjonów. Ponadto Straż Graniczna
posiada dwa ośrodki szkoleniowe: Centralny Ośrodek Szkolenia w Koszalinie i Centrum
Szkolenia w Kętrzynie, a także Ośrodek Tresury Psów Służbowych w Lubaniu.
Straż Graniczna posiada szerokie uprawnienia nadane jej na podstawie aktów
prawnych:
1)
ustawy o Straży Granicznej,
2)
ustawy o ochronie granicy państwowej
4
z dnia 12 października 1990 r.,
3)
ustawy o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego
terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin
5
z dnia
14 lipca 2006 r.,
4)
ustawy o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej
6
z dnia 21
marca 1991 r.,
5)
ustawy – Prawo lotnicze
7
z dnia 3 lipca 2002 r.,
6)
ustawy o cudzoziemcach
8
z dnia 13 czerwca 2003 r.,
2
Art. 11a ustawy o straży Granicznej..., op. cit.
3
W skład Straży Granicznej wchodzi 12 oddziałów: nadwiślański, śląski, warmińsko-mazurski, podlaski,
nadbużański, karpacki, sudecki, łużycki, lubuski, morski, śląski, pomorski i bieszczadzki.
4
Dz.U.05.226.1944 z póź. zmian.
5
Dz.U.06.144.1043 z póź. zmian.
6
Dz.U.03.153.1502 z póź. zmian.
7
Dz.U.06.100.696 z póź. zmian.
8
Dz.U.06.234.1694.
7)
ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
9
z dnia
13 czerwca 2003 r.,
8)
ustawy o stanie wyjątkowym
10
z dnia 21 czerwca 2002 r.,
9)
ustawy
Polskiej
11
o
powszechnym
obowiązku
obrony
Rzeczypospolitej
z dnia 21 listopada 1967 r.,
10)
ustawy o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i
zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej
12
z dnia
29 sierpnia 2002 r.,
11)
ustawy o stanie klęski żywiołowej
13
z dnia 18 kwietnia 2002 r.
Funkcjonariusze Straży Granicznej, wykonując swoje zadania
mają prawo
do:
dokonywania kontroli granicznej, kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży,
sprawdzania ładunków w portach i na dworcach oraz środkach komunikacji lotniczej, drogowej,
kolejowej i wodnej. Ma to na celu wykluczenie możliwości popełnienia przestępstw i wykroczeń,
zwłaszcza skierowanych przeciwko nienaruszalności granicy państwowej lub bezpieczeństwu w
międzynarodowej komunikacji.
Artykuł 11 ust. 1 pkt 2b daje funkcjonariuszom prawo ochrony pasażerów na pokładach
samolotów, łącznie z użyciem środków przymusu bezpośredniego i broni. Ma to miejsce w
przypadku zagrożenia zdrowia lub życia osób znajdujących się w samolocie.
Straż Graniczna ma również prawo do legitymowania lub ustalania w inny sposób
tożsamości osoby, zatrzymywania osób w trybie i w przypadkach określonych w przepisach
Kodeksu postępowania karnego i innych ustaw oraz doprowadzania ich do właściwego organu
Straży Granicznej. Może również przeszukiwać osoby, rzeczy, pomieszczenia i pojazdy,
obserwować i rejestrować zdarzenia na drogach oraz w innych miejscach publicznych,
zatrzymywać pojazdy i wykonywać inne czynności z zakresu kontroli ruchu drogowego na co
pozwala tej formacji ustawa – Prawo o ruchu drogowym
14
.
Straż Graniczna ma prawo do zatrzymywania i cofania z granicy państwowej
szkodliwych materiałów jądrowych i promieniotwórczych, środków chemicznych i biologicznych
oraz odpadów.
W trakcie wykonywania swoich obowiązków funkcjonariusze Straży Granicznej mogą
żądać udzielenia niezbędnej pomocy, a instytucje (instytucje państwowe, organy administracji
rządowej i samorządu terytorialnego oraz jednostki gospodarcze prowadzące działalność w
zakresie użyteczności publicznej) muszą tej pomocy udzielić. W nagłych wypadkach
funkcjonariusze Straży mają prawo zwracać się do każdej osoby o udzielenie doraźnej
9
Dz.U.06.234.1695.
10
Dz.U.02.113.985 z póź. zmian.
11
Dz.U.04.241.2416 z póź. zmian.
12
Dz.U.02.156.1301 z póź. zmian.
13
Dz.U.02.62.558 z póź. zmian.
14
Ustawa – Prawo o ruchu drogowym z dnia 20 czerwca 1997 r., Dz.U.05.108.908 z póź. zmian.
pomocy. Straż Graniczna może korzystać z pomocy osób, które nie są funkcjonariuszami. Dane
osób pomagających przy wykonywaniu czynności operacyjno-rozpoznawczych nie mogą być
ujawniane. Za tę pomoc może być przyznane wynagrodzenie. Koszty czynności operacyjno-
rozpoznawczych oraz wynagradzania wyżej wymienionych osób pokrywane są ze specjalnie
tworzonego funduszu operacyjnego.
Straż Graniczna w stosunku do osób podejrzanych o popełnienie przestępstw i osób o
nieustalonej tożsamości lub usiłujących ukryć swą tożsamość może pobierać i wykorzystywać
odciski linii papilarnych, zdjęcia, dane osobowe, dane o stanie zdrowia. Posiada również
uprawnienia do korzystania z informacji uzyskanych w wyniku wykonywania czynności
operacyjno-rozpoznawczych, dotyczących osób i przetwarzać je bez wiedzy i zgody osób, których
dane dotyczą.
Na podstawie ustawy o cudzoziemcach Straż Graniczna ma prawo wydawania
cudzoziemcom wiz i innych zezwoleń na przekraczanie granicy państwowej. Wydaje je
komendant placówki Straży Granicznej w przypadku, kiedy zaistnieją wyjątkowe i pilne
przyczyny, w szczególności humanitarne, zawodowe lub ważny interes Rzeczypospolitej
Polskiej, wymagające wjazdu i pobytu na jej terytorium
15
oraz że z powodów niezależnych i
nieprzewidywalnych cudzoziemiec nie mógł uzyskać wizy u konsula.
Funkcjonariusze Straży Granicznej mają prawo odmowy cudzoziemcowi wjazdu na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z powodu:
1)
braku dokumentu podróży lub wizy albo nieuiszczenie opłaty z tym związanej,
2)
braku środków finansowych do pokrycia kosztów wjazdu, przejazdu, pobytu na nim i
wyjazdu z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub braku dokumentów, które
pozwolą środki finansowe posiadać (np. karty debetowe, kredytowe),
15
Są to przyczyny wymienione w art. 26 ustawy o cudzoziemcach np.: odwiedziny, udział w imprezach sportowych,
prowadzenie działalności kulturalnej lub udział w konferencjach międzynarodowych, wykonywanie zadań służbowych
przez przedstawicieli organu państwa obcego oraz organizacji międzynarodowej, pobyt małoletniego urodzonego
w RP.
3)
braku zezwolenia na wjazd do innego państwa lub na powrót do kraju pochodzenia,
jeżeli takie zezwolenie jest wymagane,
4)
kiedy cudzoziemiec figuruje w bazie danych jako osoba niepożądana,
5)
w razie stwierdzenia, że cel wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest inny
niż deklarowany,
6)
kiedy istnieje uzasadnione podejrzenie, że wjazd lub pobyt cudzoziemca spowoduje
zagrożenie dla: zdrowia publicznego, obronności lub bezpieczeństwa państwa, ochrony
bezpieczeństwa i porządku publicznego, interesu Polski,
7)
kiedy nie upłynął rok, od dnia wydania decyzji odmownej o wjeździe do naszego
kraju, a cudzoziemiec nie przedstawił nowych okoliczności w sprawie.
Zadania Straży Granicznej
są enumeratywnie wymienione w art. 1 ust. 2 ustawy o
Straży Granicznej. Priorytetem jest ochrona granicy państwowej oraz organizowanie i
dokonywanie kontroli ruchu granicznego. Formacja Straży Granicznej jest odpowiedzialna za
wydawanie zezwoleń na przekraczanie granicy państwowej, w tym wiz, jak również za
rozpoznawanie i wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców,
w szczególności: przestępstw i wykroczeń dotyczących przekraczania granicy państwowej zgodnie
z przepisami i w wyznaczonym miejscu; dotyczących wiarygodności dokumentów wymaganych
przy przekraczaniu granicy; przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych
16
; przestępstw i
wykroczeń związanych z przemytem towarów, wyrobów ze znakami skarbowymi akcyzy, broni,
amunicji, materiałów wybuchowych, dóbr kultury i narkotyków.
Do zadań Straży Granicznej należy również zapewnienie bezpieczeństwa w
komunikacji międzynarodowej i porządku publicznego na przejściu granicznym i w strefie
nadgranicznej oraz na pokładach samolotów w ruchu pasażerskim.
W ramach powierzonych prawem zadań Straż Graniczna gromadzi i przetwarza
informacje z zakresu ochrony granicy państwowej i kontroli ruchu granicznego oraz udostępnia je
właściwym organom państwowym.
Zadaniem Straży jest również osadzanie i utrzymywanie znaków granicznych na lądzie
oraz sporządzanie, aktualizacja i przechowywanie granicznej dokumentacji geodezyjnej i
kartograficznej, a także ochrona nienaruszalności tych znaków i urządzeń służących do ochrony
granicy państwowej.
Inne zadania to: nadzór nad eksploatacją polskich obszarów morskich i przestrzeganiem
przez statki obowiązujących przepisów, ochrona granicy państwowej w przestrzeni
powietrznej Polski. Ochrona ta odbywa się poprzez prowadzenie obserwacji statków
powietrznych i obiektów latających pokonujących granicę państwową na małych wysokościach oraz
informowanie o tych przelotach jednostki Sił Powietrznych.
16
Art. 134 § 1 pkt 1 Kodeksu karnego skarbowego.