Twoim problemem jest to, że powszechną NICOŚĆ mylisz z osobistą PUSTKĄ
Socjologia w medycynie
Seminarium 5
Starość i umieranie
Edward Thorpe
DYSKRYMINACJA ZE WZGLĘDU NA WIEK W UNII EUROPEJSKIEJ
W najbliższych latach - wraz ze starzeniem się populacji europejskiej - wzrastać będą społeczne i indywidualne koszty dyskryminacji ze względu na wiek. Jeżeli chcemy, aby europejska społeczność gwarantowała godne życie ludziom w każdym wieku, musimy zadbać o to, aby prawa ludzi starszych nie były naruszane.
Dyskryminacja ze względu na wiek
Starzenie się społeczeństw jest źródłem nowych wyzwań i możliwości
W społeczeństwach Unii Europejskiej przybywa osób powyżej 50. roku życia. Zgodnie z przewidywaniami Eurostatu udział tej grupy wiekowej w europejskiej populacji wzrośnie z 33% w 2000 roku do ponad 42% w 2020. Ponadto liczba osób, które przekroczą wiek 80 lat, zwiększy się aż o 50% w ciągu najbliższych 15 lat. Należy podkreślić, że dane te dotyczą obywateli 15 państw członkowskich należących do Unii przed majem 2004 roku. Oficjalne dane dotyczące wszystkich 25 państw, w tym Polski, nie są jeszcze znane.
W wyniku starzenia się europejskiej populacji stajemy w obliczu nowych wyzwań, ale także możliwości. Na wiele zagadnień ekonomicznych i społecznych musimy spojrzeć z nowej perspektywy. Konieczna staje się weryfikacja tradycyjnego podejścia i polityki wobec takich kwestii, jak: zatrudnienie, edukacja, dystrybucja dochodów, konsumpcja dóbr i usług, polityka budowlana, ochrona zdrowia, rodzina, życie kulturalne i publiczne.
Sam stosunek do osób starszych powinien również stać się przedmiotem świadomej dyskusji i oceny, seniorzy są grupą o bardzo zróżnicowanych zainteresowaniach, umiejętnościach, potrzebach i problemach. Wnoszą olbrzymi wkład do życia społecznego zarówno pod względem ekonomicznym, jak czysto ludzkim. Jednak w bardzo wielu dziedzinach życia osoby starsze spotykają się z dyskryminacją, a wynika to z nieuzasadnionych stereotypów związanych z wiekiem, błędnych założeń i głęboko zakorzenionych niesłusznych przekonań.
Czym jest dyskryminacja ze względu na wiek?
Dyskryminacja ze względu na wiek jest doświadczeniem odmiennego traktowania i nieposzanowania osobistych praw i możliwości. Opiera się na stereotypowych przeświadczeniach o naturze jednostki, jej możliwościach i umiejętnościach formułowanych w odniesieniu do wieku. Dochodzi do niej wtedy, gdy uprzedzenia związane z wiekiem zostają zinstytucjonalizowane, czy to wprost poprzez przepisy i uregulowania prawne, czy też w sposób mniej czytelny, przejawiający się w zwyczajach i praktyce życia społecznego. Dyskryminacja ze względu na wiek dotyka ludzi w różnym wieku, choć w sposób szczególny doświadczana jest przez osoby starsze, przez co przyczynia się do wykluczania ich ze społeczeństwa.
- Dyskryminacja bezpośrednia występuje wówczas, gdy osoba traktowana jest mniej przychylnie niż traktuje się lub traktowano by inną osobę w porównywalnej sytuacji wyłącznie z powodu jej wieku.
- Dyskryminacja pośrednia występuje wówczas, gdy pozornie neutralne warunki, kryteria lub praktyki stosowane są na równi wobec wszystkich, lecz w sposób szczególny dotykają konkretną grupę wiekową, a nie mogą zostać obiektywnie uzasadnione.
- Dyskryminacja zwielokrotniona (ang. multiple discrimination) występuje wówczas, kiedy nakłada się na siebie kilka przyczyn dyskryminacji: wiek, płeć, orientacja seksualna, rasa, niepełnosprawność. Zatem zwielokrotnionej dyskryminacji doświadczają np.: starsze kobiety, seniorzy należący do mniejszości etnicznych oraz osoby niepełnosprawne w podeszłym wieku.
Dyskryminacja ze względu na wiek może przyjmować różne formy i dotyczyć różnych aspektów życia społecznego: zatrudnienia, poziomu dochodów, dostępu do opieki zdrowotnej, edukacji i usług finansowych, udziału w procesie decyzyjnym i dialogu społecznym, alokacji zasobów i udogodnień. Do różnych jej przejawów dochodzi we wszystkich państwach Unii Europejskiej, choć często nie są one dostrzegane.
Podstawowe przejawy dyskryminacji, z jaką na co dzień spotykają się ludzie starsi
Zatrudnienie i praca:
- zmuszanie osób starszych do przejścia na emeryturę wbrew ich woli;
- nie przyjmowanie do pracy z powodu wieku;
- zmuszanie do podjęcia nisko płatnej i tymczasowej pracy;
- uniemożliwianie korzystania ze szkoleń zawodowych, w których uczestniczą młodsi pracownicy;
- odmawianie wypłaty odprawy przysługującej z tytułu redukcji personelu;
- prześladowanie i poniżanie przez młodszych współpracowników.
Opieka zdrowotna:
- odmawianie leczenia osób starszych uzasadniane ich zaawansowanych wiekiem;
- umieszczanie seniorów na oddziałach i w klinikach oferujących niewystarczające, niespecjalistyczne świadczenia zdrowotne;
- utrudnianie dostępu osobom starszym do określonych usług lub udzielanie niejasnych informacji o oferowanych świadczeniach;
- nie stawianie u osób starszych prawdziwej diagnozy na podstawie występujących objawów, tłumaczenie ich występowania po prostu „podeszłym wiekiem”.
Usługi finansowe:
- odmawianie ludziom starszym możliwości skorzystania z niektórych usług ze względu na założenie, że nie pokryją oni związanych z nimi kosztów ciągu lat życia, które im jeszcze zostały (dzieje się tak np. w przypadku udzielania kredytów);
- nachodzenie seniorów, często w ich własnych domach, przez handlowców i akwizytorów.
Ubezpieczenia:
- odmawianie ubezpieczenia osób starszych na czas podróży uzasadniane ich zaawansowanym wiekiem;
- automatyczne podwyższanie stawek ubezpieczeniowych samochodu w przypadku osób starszych niezależnie od ich dotychczasowej praktyki jako kierowców;
- pobieranie wyższych składek ubezpieczenia zdrowotnego podyktowane przekonaniem o częstych problemach zdrowotnych osób starszych.
Ubezpieczenia społeczne:
- odmawianie przyznania niektórych zasiłków uzasadnione wiekiem;
- utrata niektórych zasiłków po przekroczeniu wieku emerytalnego;
- opodatkowanie emerytury wypłacanej przez państwową instytucję.
Dostęp do dóbr:
-pojawiające się na rynku atrakcyjne oferty i okazje dotyczące zakupu dóbr i usług są bardzo często niedostępne dla osób starszych.
Dyskryminacja ze względu na wiek przejawia się również w podkreślaniu, akcentowaniu negatywnych konsekwencji procesu starzenia się społeczeństw. Wzrastająca liczba ludzi starszych prezentowana jest jako zagrożenie dla stabilności i efektywności rynków pracy, systemów zabezpieczenia społecznego oraz sfery usług publicznych. Wzrost średniej długości życia człowieka nie jest natomiast postrzegany jako wyjątkowe osiągnięcie współczesnego społeczeństwa.
Założenia, na których opiera się dyskryminacja ze względu na wiek, przedstawiają ludzi starszych stereotypowo jako osoby niepełnosprawne, niesamodzielne i trudne. Założenia te są powszechnie uznawane za usprawiedliwione i racjonalne, co bardzo często prowadzi do tego, że konkretne przejawy dyskryminacji również traktuje się jako uzasadnione.
Wiele osób nie uświadamia sobie, że formułuje sądy o osobach starszych na podstawie nieuprawnionych założeń. Nie zdają sobie w związku z tym sprawy, że najzwyczajniej w świecie dyskryminują ludzi starszych. Niektóre praktyki, takie jak np. zmuszanie starszych pracowników do opuszczania rynku pracy czy priorytetowe gwarantowanie dostępu do opieki zdrowotnej młodszym grupom wiekowym, powszechnie uznaje się za właściwe.
Zdarza się też, że ludzie starsi sami się dyskryminują. Przykładowo, z wiekiem rezygnują ze swojego prawa do danego dobra lub usługi na rzecz osób młodszych.
Uświadomienie ludziom zjawiska, jakim jest dyskryminacja ze względu na wiek i doprowadzenie do zmiany obecnego stosunku społeczeństwa do ludzi starszych jest wyzwaniem, z którym musimy się zmierzyć. Niektóre przekonania podzielane są wyłącznie dlatego, że były one powszechnie akceptowane przez wiele lat, a społeczeństwo nigdy nie zostało sprowokowane do ich weryfikacji.
Wystarczy przeanalizować taką sytuację: wiele osób uzna wysłanie na szkolenie 25-letniego pracownika za lepszą, długoterminową inwestycję dla firmy niż sfinansowanie tego samego szkolenia 55-letniemu pracownikowi. Podstawą takiego podejścia jest założenie, że młodszy pracownik po odbyciu szkolenia będzie służył firmie znacznie dłużej niż starszy. Niemniej jednak można zakwestionować ten sposób myślenia, odnosząc się do nowych realiów świata pracy. Obecnie pracownicy coraz rzadziej skłonni są spędzać całe życie w jednej firmie. Stąd też prawdopodobieństwo, że 55-letni pracownik będzie pracował w tej samej firmie przez kolejne 10 lat, jest o wiele większe niż w przypadku 25-latka.
S k u t k i d y s k r y m i n a c j i ze względu na wiek
Warto podkreślić, że niekorzystna sytuacja i dyskryminacja, jakiej doświadczają seniorzy, dotyka nie tylko jednostek. Ma wpływ na społeczności lokalne i społeczeństwo jako całość. Sam fakt, że wiele osób po 50. roku życia pozostaje poza rynkiem pracy, zwiększa koszty zasiłków wypłacanych przez państwo, a zmniejsza wpływy z podatków. Wykluczenie społeczne, do którego prowadzi dyskryminacja ze względu na wiek, ma ogromne negatywne konsekwencje ekonomiczne, które można dokładnie wyliczyć. W Wielkiej Brytanii według oficjalnych danych rządowych roczne straty finansowe wynikające z dyskryminacji ze względu na wiek (rozumiane w kategoriach utraconej produktywności ludzi starszych) wynoszą 23 mld euro, prawie 108 mld zł), a koszt zasiłków i utraconych przychodów z podatków to dodatkowe 6,3 mld euro (30 mld zł).
Ponadto, nie sposób oszacować strat społecznych, które wynikają z niedostatecznego zachęcania ludzi starszych do aktywnego udziału w życiu społecznym. Seniorzy dysponują doświadczeniem i wiedzą gromadzoną przez długie lata. Obejmuje ona szereg ważnych sfer, takich jak: działalność gospodarcza, życie rodzinne, polityka i kultura. Nie angażując ludzi starszych, wykluczając ich z życia społecznego, bezpowrotnie zaprzepaszczamy posiadaną przez nich wiedzę.
Ograniczanie udziału ludzi starszych w różnych dziedzinach życia społecznego prowadzi także do wzrostu ich izolacji, ogranicza mobilność, a to z kolei zwiększa ryzyko problemów zdrowotnych.
Nowe spojrzenie na ludzi starszych
Rosnącej średniej długości życia nie należy postrzegać w kategoriach zagrożenia.
Wydłużenie się naszego życia stanowi najlepsze świadectwo ogromnych osiągnięć cywilizacyjnych. Ostatnie badania pokazują, że dłuższe życie nie musi oznaczać wydłużenia okresu niedołężności i ciągłej hospitalizacji. W rzeczywistości okres niesprawności ludzi starszych skraca się. Seniorzy coraz dłużej mogą cieszyć się zdrowym, aktywnym życiem.
Osoby starsze w ciągu swego życia wniosły ogromny wkład do społeczeństwa rozumiany w kategoriach przepracowanych lat, utrzymywania rodziny oraz innych działań społecznych i kulturalnych. Niestety, wkład ten jest społecznie zapominany i niedoceniany. Nie dostrzega się także, że osoby starsze, już będąc na emeryturze, wspierają swoje dzieci i wnuki w postaci różnorodnych transferów międzypokoleniowych (finansowych i usługowych). Społeczny wkład osób starszych przejawia się także w różnych działaniach podejmowanych nieodpłatnie, takich jak wolontariat, aktywność w organizacjach społecznych i innych instytucjach. Potencjał ludzi starszych pozostaje nie odkryty i niewykorzystany.
Kwestie o kluczowym znaczeniu dla ludzi starszych
Sprawą o zasadniczym znaczeniu jest zwalczanie uprzedzeń wynikających z wieku oraz prawne zakazanie tego rodzaju dyskryminacji. Musimy budować społeczeństwo, w którym równo traktuje się osoby w różnym wieku. Aby poprawić jakość życia osób starszych, należy podjąć szereg działań.
Wolny wybór i elastyczność na rynku pracy
Osoby starsze powinny samodzielnie podejmować decyzje o rezygnacji z płatnego zatrudnienia w zależności od własnych potrzeb i życzeń. Praktykowanie zwolnień uzasadnianych wiekiem i przymusowego przechodzenia na emeryturę powinno zostać zakazane. Takie samo podejście winno także dotyczyć nieodpłatnie sprawowanych stanowisk i ról społecznych, w tym wolontariatu.
Badania dotyczące starości
Należy dążyć do tego, aby problem starzenia się i związanej z nim dyskryminacji ze względu na wiek znalazł się na liście priorytetów europejskich i krajowych programów badawczych. Tymczasem w niektórych państwach prowadzone są tylko podstawowe badania mające na celu rozpoznanie sytuacji i potrzeb ludzi starszych.
Myślenie o starości wolne od stereotypów
Należy zwalczać stereotypowy sposób myślenia o ludziach odwołujący się do kwestii wieku w każdym jego przejawie: w mediach, kulturze popularnej, systemie edukacji, informacji publicznej i innych kanałach komunikacji społecznej.
Sprawiedliwy dostęp do opieki zdrowotnej
Należy podjąć wysiłek, aby uświadomić społeczeństwu fakt, że osoby starsze żyją obecnie dłużej i cieszą się lepszym zdrowiem. Należy wspierać takie rozwiązania, które gwarantują sprawiedliwy dostęp do opieki zdrowotnej, usług i leczenia, w zależności od indywidualnego stanu zdrowia i potrzeb, a nie od założeń dotyczących specyfiki konkretnego wieku.
Edukacja przez całe życie
Trzeba rozbudzać świadomość społeczną tego, że wykształcenie nie musi być związane jedynie z kwestiami zawodowymi, ale że dostęp do wiedzy stanowi kluczowy element indywidualnego poczucia pewności siebie i satysfakcji. Ma zasadnicze znaczenie dla zdobywania umiejętności niezbędnych do sprostania funkcjonalnym wymogom życia we współczesnym społeczeństwie.
Przyjazne budownictwo mieszkaniowe
Odpowiednie budownictwo mieszkaniowe musi być dostępne dla wszystkich, bez względu na wiek. W dużym stopniu umożliwiłoby to każdemu maksymalnie niezależne życie. Osoby starsze, które wymagają stałej opieki, powinny mieć możliwość zamieszkania w domu spokojnej starości, oferującym pomoc adekwatną do ich potrzeb, na którą będzie je stać i która będzie im świadczona z poszanowaniem ich godności.
Dostęp do transportuOsoby nie posiadające własnego środka transportu, w każdym wieku, bez względu na miejsce zamieszkania, powinny mieć dostęp do transportu publicznego gwarantującego im mobilność. Ogromnym problemem jest niedostosowanie autobusów, tramwajów i innych środków transportu do potrzeb osób niepełnosprawnych i osób mających problemy z chodzeniem (wysokość stopni, brak poręczy itp.).
Dostęp do informacjiUpowszechniane informacje powinny być dostępne i zrozumiałe dla każdego. W sytuacji, kiedy coraz więcej wiadomości przekazywanych jest za pośrednictwem nowych technologii (komputer, internet, telefon komórkowy), należy dążyć do zapewnienia jak najszerszego dostępu do tych urządzeń. Osoby, które nie mają możliwości korzystania ze zdobyczy techniki, powinny mieć dostęp do alternatywnego źródła informacji. Fakt, że wiele informacji i usług dostępnych jest tylko przez internet, w sposób szczególny dotyka osoby starsze.
Zwalczanie przemocy wobec ludzi starszych
Wszelkie występujące w społeczeństwie przejawy nadużyć i przemocy względem ludzi starszych powinny zostać wyeliminowane. Nadużycia te przyjmują bardzo różne formy, dochodzi do nich w różnym kontekście, zarówno w ramach instytucji, jak w obrębie rodziny.
Aktywny udział w procesie podejmowania decyzji
Na wszystkich poziomach podejmowania decyzji dotyczących ludzi starszych powinien zostać ustanowiony system konsultacji i monitoringu bezpośrednio z udziałem seniorów i organizacji, które reprezentują ich interesy. W ten sposób obawy i opinie seniorów byłyby publicznie wyrażane, co zwiększałoby szansę na to, że zostaną one wzięte pod uwagę przez osoby podejmujące decyzje.
POLITYKA UNII EUROPEJSKIEJ ZWALCZAJĄCA DYSKRYMINACJĘ ZE WZGLĘDU NA WIEK
Podstawy prawne do zwalczanie dyskryminacji ze względu na wiek
Unia Europejska i państwa członkowskie uznały dyskryminację związaną z wiekiem za jedno z głównych wyzwań ekonomicznych i społecznych, z jakim muszą się zmierzyć. Począwszy od 1997 roku, kiedy to przyjęty został Traktat Amsterdamski, oprócz dotychczasowych działań przeciwko dyskryminacji związanej z płcią, Unia Europejska zaangażowała się w walkę z wszelkimi przejawami dyskryminacji, w tym: ze względu na wiek, rasę, niepełnosprawność, religię lub wyznanie oraz orientację seksualną.
W Amsterdamie szefowie państw i rządów członków Unii Europejskiej przyjęli nowy artykuł w Traktacie Unii Europejskiej, dzięki któremu zyskała ona prawo podejmowania działań przeciwko dyskryminacji we wszystkich jej przejawach. Mowa tutaj o artykule 13.
Artykuł 13 stwierdza, że: Bez uszczerbku dla innych postanowień niniejszego Traktatu i w granicach kompetencji, które Traktat powierza Wspólnocie, Rada, stanowiąc jednomyślnie na wniosek Komisji i po konsultacji z Parlamentem Europejskim, może podjąć środki niezbędne w celu zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę lub pochodzenie etniczne, religię lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną.
Należy uświadomić sobie jednak, że artykuł 13 nie był i nie jest sam w sobie prawem zakazującym dyskryminacji na tle wieku. Stanowi on podstawę prawną, na mocy której może być uchwalane ustawodawstwo europejskie zwalczające dyskryminację ze względu na wiek. Unia Europejska nie może ustanawiać żadnych regulacji, nie posiadając odpowiednich podstaw prawnych zapisanych w Traktacie. Stąd też od 1997 roku, na mocy artykułu 13, Unia dysponuje legalnym uprawnieniem stanowienia prawa zwalczającego dyskryminację.
* Więcej: serwis internetowy poświęcony dyskryminacji ze względu na wiek – www.senior.info.pl [ARFP, 2005].
Barbara Szatur-Jaworska*
STAROŚĆ
We współczesnej nauce badania nad procesami życia i umierania koncentrują się na uwarunkowaniach genetycznych. Zwraca się uwagę, że starzenie się organizmów może być z jednej strony - efektem „wygasania" genetycznie zakodowanych programów życia, z drugiej zaś - wynikiem uaktywniania się programów autodestrukcyjnych.
Starość charakteryzuje się przewagą procesów katabolicznych (destrukcji) nad anabolicznymi (budowy). Jednak tempo metabolizmu zwalnia się i dlatego tempo destrukcji w starości jest mniejsze niż tempo budowy w młodości. Naturalne procesy starzenia się ulegają przyspieszeniu, gdy są zakłócane różnego typu schorzeniami, które albo nie mają związku z wiekiem, albo wiek nie jest jedyną ich przyczyną. Zmiany spowodowane samymi procesami starzenia nie upośledzają sprawności organizmu w tak znacznym stopniu, jak nakładające się na nie procesy chorobowe.
Rozróżnienie miedzy naturalnym i patologicznym procesem starzenia się, choć bardzo trudne do uchwycenia w praktyce, daje asumpt do poszukiwań różnych metod profilaktyki starości. Ma ona na celu zarówno opóźnianie i łagodzenie zmian starczych, jak i zapobieganie powstawaniu i rozwojowi zmian chorobowych. Powinna być zapoczątkowywana jeszcze w wieku dojrzałym.
Analizując zmiany biologiczne w fazie starości należy pamiętać, że w medycynie mówi się nie tylko o wieku biologicznym, który najogólniej można by określić jako charakterystyczny dla danego etapu życia stopień „zużycia" poszczególnych narządów, ale i o wieku czynnościowym (funkcjonalnym) - wyrażającym stopień sprawności życiowej rozumianej jako suma przystosowań biologicznych, psychologicznych i społecznych. Osoby obiektywnie osłabione biologicznie mogą umieć tak przystosować się do danej sytuacji i wykorzystać swoje możliwości, że będą lepiej funkcjonować niż osoby obiektywnie zdrowsze.
Starość jest niejednorodną i dynamiczną fazą życia. Na jej początku najbardziej dotkliwe wydają się zmiany w wyglądzie zewnętrznym: siwe włosy, zmarszczki, utrata uzębienia, zmiany proporcji ciała (tycie lub chudnięcie). Stosunkowo wcześnie występują zmiany w funkcjonowaniu zmysłów. Najwcześniej i najczęściej pogorszeniu ulega wzrok. Większość osób w starszym wieku korzysta z okularów. Spora grupa, zwłaszcza w okresie zaawansowanej starości, cierpi z powodu wad słuchu. W tym okresie może też następować upośledzenie węchu i smaku.
W starszym wieku - a nawet już w późnej fazie dojrzałości - nasilają się odczuwane wcześniej kłopoty zdrowotne. Z badań GUS wynika, na przykład, że począwszy od grupy wieku 55-59 lat bardzo wyraźnie wzrasta liczba osób skarżących się na różnego typu dolegliwości. W zaawansowanym wieku zmniejsza się jedynie częstotliwość zdenerwowania i rozdrażnienia.
Narastające z wiekiem ograniczenia fizyczne i problemy zdrowotne prowadzą w końcu do niepełnosprawności, przy czym dotyczy to na ogół nie jednej - jak u osób młodszych - ale kilku funkcji organizmu. U części ludzi starych deficytowi fizycznemu towarzyszy ograniczenie sprawności umysłowej lub nawet choroba psychiczna. W efekcie późna, sędziwa starość utożsamiana jest z zależnością jednostki od otoczenia - w wykonywaniu często podstawowych czynności. W 1996 r. prawie co czwarta osoba w wieku 80 lat i więcej pozostawała w łóżku lub poruszała się tylko po domu, a przestrzeń życiowa 30% tej grupy wieku ograniczona była do domu i jego otoczenia.
Na tle ogółu ludności - zbiorowość ludzi starych wyróżnia bardzo wysoki poziom niepełnosprawności. W dorosłej populacji Polski (15 lat i więcej) osoby niepełnosprawne (prawnie lub/i biologicznie) stanowiły w 1996 roku 17,5%, zaś w grupie wieku 60 lat i więcej - 40%.
Choroby osób w starszym wieku - z punktu widzenia związku z procesem starzenia się - można podzielić na trzy grupy:
1. choroby wieku wcześniejszego, nękające dane osoby od wielu lat;
2. choroby, które pojawiły się dopiero na starość, ale nie są związane bezpośrednio z procesem starzenia się, mające na ogół inny przebieg niż podobne choroby w wieku młodszym;
3. procesy patologiczne spowodowane głównie starzeniem się.
Ze względu na to, że stan zdrowia społeczeństwa zależy od jego poziomu życia, nawyków zdrowotnych, stanu środowiska przyrodniczego, warunków epidemiologicznych i wielu innych czynników, dolegliwości typowe dla starości są różne w poszczególnych krajach. Natomiast cechą wspólną jest występowanie chorób przewlekłych.
W 1996 r. średnia liczba chorób przewlekłych wynosiła w przypadku wszystkich osób dorosłych – 1.8, zaś w przypadku osób starszych (w wieku 60 lat i więcej) – 3.5. Wielochorobowość i przewlekłość chorób są zjawiskami wyraźnie częściej dotyczącymi kobiet niż mężczyzn.
W naszym kraju najczęstszymi chorobami przewlekłymi nękającymi ludzi starych są: choroba nadciśnieniowa, reumatoidalne zapalenia stawów, choroby kości oraz niedokrwienna choroba serca. Ponadto, znaczna część osób w wieku sędziwym choruje na miażdżycę. Jest to choroba, która często rozpoczyna się w młodości, rozwija w ukryciu przez dziesiątki lat i dopiero na starość daje o sobie znać w dramatyczny sposób. Jest przyczyną zawałów serca i większości udarów mózgu.
Zmiany w obrębie mózgu, powstające m.in. też na tle miażdżycowym, prowadzą do tak ciężkich i nieuleczalnych schorzeń, jak demencja, choroba Alzheimera oraz choroba Parkinsona.
Problemem najstarszych grup wieku, niezwykle utrudniającym normalne życie, jest niemożność utrzymania moczu i stolca, określana przez gerontologów jako „choroba trzeciego wieku".
W Polsce głównymi przyczynami zgonów ...