Twoim problemem jest to, że powszechną NICOŚĆ mylisz z osobistą PUSTKĄ
Gleboznastwo - ściąga wszystko!
B. MORFOLOGIA GLEB
MORFOLOGIA GLEB - zespół cech dostrzeganych wzrokowo, zależy
od właściwości skał macierzystych i przebiegu procesów
glebotwórczych. Do głównych cech morfologicznych gleby zalicza się:
-Budowę profilu glebowego -Miąższość -Barwę -Strukturę
-Układ -Nowotwory glebowe
-W glebach organicznych stopień rozkładu torfu.
BUDOWA PROFILU GLEBOWEGO
PROFIL GLEBOWY - pion przek gleby ukazujący jej bud z poziomami
POZIOM GENETYCZNY - naturalny poziom zróżnicowania formowany
w procesie glebotwórczym(stanowi podstawowe kryterium w typologii gleb)
PEDON - najmniejsza pod względem genetycznym objętość gleby
pozwalającą na zbadanie i zdefiniowanie jej elementów składowych,
poziomów oraz właściwości w danym momencie.
POZIOM GLEBOWY - to warstwa mineralna lub organiczno-mineralna
znajdująca się w obrębie profilu glebowego /równoległa do powierzchni
gleby/, odróżniająca się od sąsiednich poziomów:
-Barwą -Konsystencją -Uziarnieniem -Składem chemicznym
-Ilością materii organicznej
Rozróżnia się poziomy główne, przejściowe lub mieszane. Podpoziomy
oraz cechy towarzyszące. Poziomy główne oznacza się dużymi literami
a cechy towarzyszące małymi.
3. POZIOMY GŁÓWNE W GLEBACH MINERALNYCH I
MINERALNO-ORGANICZNYCH
(O) POZIOM ORGANICZNY:
-Jego miąższość nie przekracza 30 cm -Tworzy się w warunkach aerobowych
-W jego skład wchodzą opadłe listowie i inne obumarłe szczątki roślinno-zwierzęce
-W lasach tworzą się warstwy próchnicy nadkładowej (ektopróchnicy tzw. Butwiny, surowizny)
(A) POZIOM PRÓCHNICZNY:
-Występuje w glebach mineralnych o profilu naturalnym -Miąższość od kilku do kilkunastu
-Ciemne zabarwienie
-Zawartość substancji organicznej od ułamków do 10% a na rolniczych od 1-2%
(E) POZIOM WYMYWANIA ELUWIALNY:
-Obejmuje strefę wymywania -Bezpośrednio pod poziomem O lub A
-Najbardziej charakterystyczne poziomy te powstają w glebach bielicowych
-Jasnoszare lub jasnobrunatne zabarwienie a w typowych bielicach nawet białe
-W glebach ornych poziom ten jest często niszczony i włączany do poziomu A
(B) POZIOM WZBOGACENIA:
-Wzbogaca się w składniki wymyte z wyższych poziomów
-Osadzają się tu głównie: tlenki żelaza i glinu, sole wapnia, fosforu, minerały ilaste i koloidy organiczne
-Rdzawo-szare lub jasno-brunatne -W glebach płowych ma symbol Bt
-Mogą mieć zwartą formę lub też występować w postaci plam z zaciekami
(G) POZIOM GLEJOWY:
Wykształca się w warunkach uwilgotnienia i słabego dostępu lub braku tlenu
Popielate, zielone, niebieskie zabarwienie (można też spotkać plamki rdzawe)
Długotrwałe oddziaływanie wody gruntowej -warunkiem do powstania poziomu
Znaczna miąższość
Oglejenie odgórne (H2Oopadowa) wtedy poziomy zwane pseudoglejowymi lub
opadowo-glejowymi o symbolu g.
(C) POZIOM SKAŁY MACIERZYSTEJ GLEB MINERALNYCH:
-Poniżej poziomów zróżnicowania gleby -Materiał niezmieniony przez proces glebotwórczy
-Wykazuje mniejszy stopień zwietrzenia od wyżej leżących części profilu
Ważnym elementem jest przejście jednego poziomu w drugi. Rodzaj przejścia określa się
na podstawie zmiany koloru poziomów zróżnicowania:
-Ostre - rozgraniczenie jest nagłe, strefa przejścia jednego poziomu w drugi < 2 cm
-Wyraźne - rozgraniczenie nagłe strefa przejścia jednego poziomu w drugi 2-5 cm
POZIOMY MIESZANE - części profilu gdzie zmiany między poziomami obejmują strefę
szerszą niż 5 cm, a cechy przyległych poziomów są wyrażone wyraźnie i istnieje ciągłość
między wcinającymi się językami i poziomami im odpowiadającymi - oznacza się je dużymi
literami przyległych poziomów głównych, oddzielonymi kreską np. A/E
POZIOMY PRZEJŚCIOWE - części profilu, w których równocześnie są widoczne morfologiczne
cechy dwóch sąsiednich poziomów głównych. Oznacza się dużymi literami przyległych poziomów
głównych np. AE gdzie pierwsza litera to poziom dominujący.
4. POZIOMY GŁÓWNE W GLEBACH ORGANICZNYCH
(O) POZIOM ORGANICZNY:
-Miąższość warstwy organicznej ponad 30 cm
-Materia organiczna powstaje w warunkach anaerobowych
(P) POZIOM BAGIENNY:
-Część profilu objęta bagiennym procesem glebotwórczym
-Występuje w glebach mułowych, torfowo-mułowych, gytiowych i torfowych
(K) WARSTWA KORZENIOWA:
-Miąższość 0-30 cm, w której znajduje się przeważająca ilość korzeni roślin
-Warstwa ta decyduje o warunkach tej roślinności
-W niej odbywa się proces torfotwórczy lub murszowy
WARSTWA TORFOWA PODŚCIELAJĄCA PIERWSZA - na głębokości 30-80 cm,
decyduje o warunkach podsiąkania kapilarnego,
WARSTWA TORFOWA PODŚCIELAJĄCA DRUGA - na głębokości 80-130 cm
Poziom wody gruntowej zalega często w tej warstwie
POZIOMY MURSZOWE (M):
- Charakteryzują pobagienne gleby organiczne
POZIOM M1 - miąższość 20 cm, substancja organiczna rozluźnia się.
POZIOM M2 - miąższość 10-20 cm, luźne ułożenie, ziarnista struktura
POZIOM M3 - grubopryzmatyczna struktura
Podłoże mineralne gleb organicznych (nie lite) oznaczane jest symbolem D.
Podłoże skalne symbolem R.
5. MIĄŻSZOŚĆ GLEB.
MIĄŻSZOŚĆ GLEB - łączna głębokość wszystkich jednolitych genetycznie
poziomów zróżnicowania profilu glebowego od powierzchni do skały macierzystej.
Za dolną granicę gleby uznaje się tę część skały macierzystej, w której nie
obserwuje się śladów procesów glebotwórczych.
GLEBY WYTWORZONE ZE SKAŁ NIEMASYWNYCH
(pochodzenia lodowcowego):
a) Całkowite - jednolity genetycznie profil sięga do co najmniej 150 cm
b) Niecałkowite - profile płytsze od 150 cm:
-Płytkie - profil płytszy od 50 cm -średnio głębokie - profil 50-100 cm
-Głębokie - profil ponad 100 cm, ale nie sięga 150 cm
GLEBY WYTWORZONE ZE SKAŁ MASYWNYCH (górskie, rędziny):
-Płytkie - miąższość do 25 cm -średnio głębokie - miąższość profilu 25-50 cm
-Głębokie - miąższość 50-100 cm -Bardzo głębokie - miąższość ponad 100 cm
GLEBY ORGANICZNE:
-Płytkie - miąższość 30-80 cm -średnio głębokie - miąższość 80-130 cm
- Głębokie - miąższość ponad 130 cm
6. BARWA GLEBY
Barwa jest ważną cechą morfologiczną. Zabarwienie poziomów glebowych jest
związane ze składem oraz fizycznymi i chemicznymi właściwościami utworów
glebowych. Barwę nadają określone związki chemiczne występujące w glebie.
BARWA BIAŁA - pochodzi od grupy kaolinitu, wodorotlenku glinu,
krzemionki, a także węglanu wapnia i gipsu
BARWA CZARNA - pochodzi od związków humusowych, dwutlenku manganu
oraz magnetytu. Gleba wilgotna zawsze sprawia wrażenie ciemniejsze.
BARWA CZERWONA - dzięki tlenkom żelaza - im więcej wody w składzie
wodorotlenków żelaza tym barwa jest bardziej żółta.
Zabarwienie gleby może mieć charakter jednolity lub niejednolity.
Brunatno-szare zabarwienie wskazuje na jej dostateczną przewiewność a
smoliście czarne na niedostatek tlenu. Gleby o ciemnym zabarwieniu absorbują
więcej ciepła niż jasne - szybciej też aktywują się biologicznie na wiosnę, ale też
szybciej wysychają niż jasne. Do określenia barwy gleby stosuje się tabele
Munsella [odcień, czystość, nasycenie]
7. STRUKTURA GLEB
Strukturą gleby nazywamy stan zagregowania elementarnych cząstek stałej
fazy gleby. W strukturze glebowych utworów organicznych często spotykanym
elementem są nierozłożone szczątki głównie roślinne. Klimat jest czynnikiem
strukturotwórczym.
STRUKTURA GLEB MINERALNYCH
Struktury proste (nieagregatowe):
Struktura rozdzielno ziarnista - ziarna glebowe występują oddzielnie,
nie są zlepione żadnym spoiwem [piasek, żwir]
Struktura spójna - tworzy jednolitą masę - brak pęknięć i szczelin [piaski gliniaste]
Struktury agregatowe: [występują grudki]
Opisuje się je według cech:
-Kształtu elementów -Sposobu ułożenia -Wymiaru agregatów
-Stopnia wykształcenia struktury glebowej
a) Struktury sferoidalne - kształt kulisty elementów
-Kaprolitowa -Gruzełkowa -Ziarnista
b) Struktura foremnowielościenna - wielościany foremne
-Ostrokrawędzista -Zaokrąglona
c) Struktury wrzecionowate - graniastosłupy
-Pryzmatyczna -Słupowa
d) Struktury dyskoidalne - forma dysków
-Płytkowa -Skorupkowa
STRUKTURY GLEB ORGANICZNYCH
STRUKTURY W UTWORACH GLEBOWYCH ORGANICZNYCH, GDZIE
NIE ZACHODZI PROCES MURSZOWY:
GĄBCZASTA - charakterystyczna dla torfów mechowiskowych - wrażenie gąbki
WŁÓKNISTA -charakterystyczna dla torfów turzycowiskowych i szuwarowych
KAWAŁKOWA - charakterystyczna dla torfów drzewnych
AMORFICZNA - bezpostaciowa masa charakterystyczna dla torfów silnie rozłożonych
GALARETOWATA - charakterystyczna dla gytii
STRUKTURY W UTWORACH GLEBOWYCH ORGANICZNYCH, GDZIE
ZACHODZI PROCES MURSZOWY:
ZIARNISTA - KASZKOWATA - charakterystyczna dla poziomu murszowego
M2, sucha masa sypka, luźna
KOKSIKOWA - charakterystyczna dla zdegradowanego poziomu murszowego,
ziarna drobne, ostrokrawędziste, twarde
PROSZKOWA - charakterystyczna dla poziomów powierzchniowych gleb
murszowch poddawanych uprawie - robi wrażenie proszku
GRUZEŁKOWATA - typowa dla poddarniowych poziomów łąk na glebach
organicznych.
8. UKŁAD GLEBY
Układ gleby odzwierciedla sposób ułożenia względem siebie poszczególnych
ziaren oraz charakter porowatości.
a) LUŹNY - ziarna nie są ze sobą sklejone - piaski, żwiry
b) PULCHNY - charakterystyczny dla poziomów próchnicznych gleb dobrze
uprawionych - stwarza optymalne warunki powietrzno-wilgotnościowe oraz
termiczne dla wzrostu roślin
c) ZWIĘZŁY - agregaty glebowe przylegają dość szczelnie
d) ZBITY - gleby gliniaste ciężkie - niekorzystny z rolniczego punktu widzenia.
C. WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE I CHEMICZNE GLEB
1. ODCZYN GLEB.
Odczyn jest określany stosunkiem jonów wodorowych H+, do jonów
wodorotlenowych OH-, na które dysocjuje woda. Jony wodoru warunkują odczyn
kwaśny, a jony wodorotlenowe odczyn zasadowy. Stężenie jonów wodorowych
przyjęto wyrażać ujemnym logarytmem wartości tego stężenia i oznaczać symbolem pH:
- log [H+] = pH
W glebach skrajne wartości pH nie występują. Gleby Polski mają odczyn wahający się
w szerokich granicach - od kwaśnego do zasadowego.
Odczyn gleb wyraża się wartością pH i oznacza: 1mol KCL/dm3, stosując następującą skalę:
gleby kwaśne 4,6 - 5,5 (bielicowe, rdzawe, płowe, glejowe)
gleby lekko kwaśne 5,6 - 6,5 (czarnoziemy leśno-stepowe, deluwialne)
gleby obojętne 6,6 - 7,2 (czarnoziemy leśno-łąkowe, mady)
gleby zasadowe > 7,2 (rędziny, słone)
W Polsce przeważają gleby o odczynie kwaśnym (50%), słabo kwaśne (30%),
a gleby obojętne i zasadowe 20%.
O odczynie kwaśnym gleb decyduje:
-Brak składników zasadowych w skałach macierzystych, -Niskie pH
-Przewaga opadów nad parowaniem, -Mało Ca i Mg, K, Na
-Odprowadzanie składników zasadowych z plonami roślin, -Uprawa rolna
-Odprowadzanie do gleb substancji zakwaszających
Wpływ odczynu na niektóre właściwości gleb i roślin:
-W roztworze gleb kwaśnych znajdują się duże ilości toksycznego
dla roślin glinu, żelaza i manganu. -Rośliny z kwaśnych gleb dają mniejsze plony
-Rośliny najlepiej rozwijają się przy odczynie gleb od słabo kwaśnego do obojętnego.
-Mak polny i kąkol świadczy o odczynie zasadowym -Paproć, mech o kwaśnym
2. KWASOWOŚĆ GLEB.
Kwasowość gleby - stan gleby, w którym odczyn jej jest kwaśny (przewaga jonów wodorowych).
Kwasowość czynna - pochodzi z jonów wodorowych roztworu glebowego. Mierzymy ją w
wyciągach wodnych gleb (pH w H2O). Zmienna w ciągu roku.
Kwasowość potencjalna - spowodowana przez wymienne jony wodoru i glinu zasorbowane
przez koloidy glebowe. Ujawnia się w glebach po potraktowaniu ich roztworami soli obojętnych (KCl).
3. SORPCYJNE WŁAŚCIWOŚCI GLEB.
SORPCYJNY KOMPLEKS GLEBOWY
SORPCJA - zdolność gleby do pochłaniania i zatrzymywania różnych składników, a w tym
jonów i cząstek, a zjawiska z nią związane - zjawiskami sorpcyjnymi. O zjawiskach sorpcyjnych
zachodzących w glebach decyduje silnie zdyspergowana koloidalna faza stała gleby zwana
sorpcyjnym kompleksem glebowym.
Dzięki sorpcyjnym właściwościom gleby, możliwe jest regulowanie odczynu i magazynowanie
dostarczanie w nawozach składników pokarmowych.
WŁAŚCIWOŚCI SORPCYJNEGO KOMPLEKSU GLEBOWEGO:
a) Zbudowany z koloidów glebowych:
-Minerałów ilastych -Materiałów bezpostaciowych
-Krystalicznie uwodnionych tlenków żelaza i glinu -Próchnicy
B. RODZAJE SORPCJI
A) SORPCJA WYMIENNA (FIZYKOCHEMICZNA)
Sorpcja ta polega na wymianie jonów pomiędzy roztworem glebowym a koloidalnym
kompleksem sorpcyjnym gleby. Na miejsce jonów zasorbowanych na powierzchni koloidów
glebowych wchodzi równoważona chemicznie ilość jonów z roztworu glebowego.
SORPCJA WYMIENNA KATIONÓW
Elektroujemny ładunek większości koloidów glebowych decyduje o tym, że w
glebach występuje przede wszystkim sorpcja wymienna kationów.
Podczas reakcji wymiany ustala się między ilością kationów wymiennych (występujących
w kompleksie sorpcyjnym) a ilością kationów zawartych w roztworze stan dynamicznej
równowagi. Gleba dąży do wyrównania stężeń jonów pomiędzy roztworem glebowym a
kompleksem sorpcyjnym. [Np. jeśli korzenie roślin pobiorą z roztworu glebowego jakieś kationy,
to wówczas odpowiednia ilość tego kationu przejdzie z fazy stałej do roztworu glebowego]
Najczęściej spotykanymi kationami wymiennymi w glebach są:
- Kationy o charakterze zasadowym: Ca2+, Mg2+, K+, Na+, NH4+
- Kationy o charakterze kwaśnym H+, Al3+
Czynniki wpływające na sorpcję wymienną:
Sorpcja wymienna jest uzależniona od:
-Budowy sorbenta -Odczynu gleby -Rodzaju kationu
-Rodzaju towarzyszącego anionu -Stężenia kationu w roztworze
-Stężenia roztworu -Temperatury
SORPCJA WYMIENNA ANIONÓW
Spośród anionów w glebie najczęściej występują:
- MoO42-, BO33- , SO42- , Cl -, NO3- , HO-
Niektóre z nich podlegają sorpcji wymiennej. Niewielkie znaczenie.
INNE RODZAJE SORPCJI W GLEBIE
SORPCJA CHEMICZNA - jest to powstanie w glebie nierozpuszczalnych związków
wskutek reakcji chemicznych, polega na wytrącaniu nierozpuszczalnych
osadów z roztworów glebowych.
SORPCJA BIOLOGICZNA - sorbentami są organizmy żywe (rośliny i drobnoustroje),
które pobierają i zatrzymują jony w ich organizmach na okres życia - po obumarciu
ulegają rozkładowi i uwalniają pobrane składniki. Zbyt intensywna sorpcja może
doprowadzić do okresowego niedoboru pewnych składników u roślin w glebach np.
azotu oraz konieczności wprowadzania ich z nawozami.
SORPCJA FIZYCZNA - pochłanianie par i gazów. Zależna od porowatości, struktury,
ciśnienia, temperatury, wilgotności i charakteru zatrzymywanych cząstek.
SORPCJA MECHANICZNA - można ją porównać z działaniem sączka, który
zatrzymuje mechanicznie stałe cząstki zawieszone w wodzie. Dzięki temu woda
przesączając się przez glebę jest oczyszczana nawet z bakterii. Sorpcja ta zależy od
składu granulometrycznego, budowy i miąższości gleb. Im gleba ma więcej frakcji
drobniejszych, tym silniej sorbuje mechanicznie.
POJEMNOŚĆ SORPCYJNA GLEB W STOSUNKU DO KATIONÓW:
Całkowita ilość kationów wymiennych, łącznie z jonami wodorowymi, jaką j...